Phim \'Us\' của Jordan Peele kết thúc với nghìn dấu chấm hỏi, vậy ý nghĩa của nó là gì?

Một sự hỗn loạn có chủ đích

Trước khi đi vào nói về kết thúc của Us, tất cả người xem cần xác định rõ tác phẩm này một phim kinh dị tâm lý với mục đích châm biếm sâu cay thông qua việc truyền tải hàng loạt chi tiết ẩn dụ đến mức khiến người xem cảm thấy hỗn loạn khó hiểu. Đây không phải là một phim trinh thám phá án nên mọi nỗ lực tập trung khai thác tính logic của phim sẽ chỉ khiến bạn đi vào ngõ cụt.

Bản thân đạo diễn Jordan Peele cũng từng nói rằng ông muốn để lại một số khoảng trống trong nội dung để có chỗ phát triển thêm trong những phim sau, như chúng ta biết thì ông đã có ý định xây dựng một vũ trụ phim kinh dị. Thế nên những chi tiết không có lời giải có thể cũng đã nằm trong sự sắp đặt của ông.

Trước khi đọc tiếp bài này, hãy chắc chắn bạn đã xem phim ít nhất 1 lần và đọc bài Soi kỹ 'Us' của Jordan Peele: Giải mã những chi tiết siêu thâm thúy mà nhiều người dễ bỏ qua.

Các nhân vật chính

Số lượng nhân vật khá nhiều, tính riêng gia đình nhân vật chính và và bản sao phản diện của họ đã là 8. Cuối phim đã hé lộ rằng Adelaide là một bản sao nên không thể phân biệt hai gia đình theo kiểu "bản sao và người thật" nữa mà cần phải chia nhóm và gọi tên các nhân vật như sau để dễ hiểu:

Người ở trên mặt đất:

1. Adelaide (vốn là một bản sao)
2. Gabe (người thật)
3. Zora (người thật)
4. Jason (người thật)

Người dưới hầm trong lòng đất:

1. Red (là Adelaide thật, còn gọi là "người bị xích")
2. Abraham (bản sao người chồng)
3. Umbrae (bản sao con gái)
4. Pluto (bản sao con trai)

Ý nghĩa tên các nhân vật

Adelaide / Red: Adelaide theo nghĩa thông tục là "Down Under" (ở bên dưới), về mặt địa lý nó chỉ những vùng đất ở tận cùng phía Nam nếu lấy lục địa Châu Âu làm gốc (Eurocentric). Thực ra ban đầu từ này có chút sắc thái xem thường, ý thượng tôn người ở lục địa Châu Âu hơn ở các vùng khác.

Tuy nhiên về sau thì từ "Down Under" cũng được chấp nhận trên phương diện địa lý, ở Úc có một thành phố tên Adelaide. Trong trường hợp với phim Us, Adelaide chỉ có nghĩa đơn giản là "ở bên dưới" như một hint của đạo diễn cho biết rằng Adelaide vốn là một bản sao và nguồn gốc của cô xuất phát từ hầm ngầm dưới lòng đất. Cái tên "Red" thì có rất nhiều điều liên quan sẽ được giải thích sau.

Zora / Umbrae: Tên bé gái người thật Zora có nghĩa là Dawn (bình minh), tên bản sao của cô là Umbrae nghĩa là Shadow (bóng đêm).

Gabe / Abraham: Gabe là một biến thể từ tên của Tổng lãnh thiên thần Gabriel - thiên thần đưa tin Chúa giáng sinh. Trong Kinh Thánh, Abraham là người đã suýt hiến tế con mình cho Chúa.

Jason / Pluto: Trong tác phẩm Divine Comedy của nhà thơ Dante Alighieri, nhân vật Jason của nhóm anh hùng Hy Lạp the Argonauts được nhìn thấy bị đày xuống địa ngục. Nhân vật Jason trong Us đeo một cái mặt nạ cũng tương tự như phản diện Jason Voorhees của hãng New Line Cinema. Jason Voorhees từng xuống địa ngục trong phim Jason Goes to Hell: The Final Friday trong khi Jason của Us là nhân vật người thật bị bắt xuống hầm ngầm. Bổ sung thêm, Pluto là tên của vị thần cai quản cõi âm trong thần thoại La Mã (tương đương với Hades trong thần thoại Hy Lạp).

Thí nghiệm của chính phủ

Những đường hầm đi xuyên suốt nước Mỹ là một phần của một tổ hợp hệ thống căn cứ và phòng nghiên cứu khổng lồ. Ở tại đây, chính phủ Mỹ đã thực hiện một thí nghiệm nhân bản tạo ra bản sao y hệt người thật (cụ thể như thế nào chưa rõ). Tuy nhiên thí nghiệm đã thất bại và chính phủ bỏ mặc những sản phẩm lỗi của mình.

Thế nhưng, mấu chốt của sự thất bại trong thí nghiệm này là: "KHÔNG SAO CHÉP ĐƯỢC LINH HỒN" dẫn đến các bản sao dưới hầm vô thức lặp lại (mimicking) những hành động của người thật trên mặt đất. Đây là một chi tiết quan trọng mà sau đó Jordan Peele sẽ lật ngược lại thuyết này nhằm truyền tải cho chúng ta một thông điệp chủ đạo của phim.

Mấu chốt trong cái kết của "Us": kết cục của sự tráo đổi.

Cột mốc quá khứ ở năm 1986

Năm 1986 (cùng năm với sự kiện Hand Across America 1986), Red (Adelaide thật) đi lạc vào tòa nhà kính có đề biển tên "Shaman Vision Quest" ở bờ biển Santa Cruz, sau đó cô bị bản sao của mình bóp cổ ngất xỉu, mang xuống hầm ngầm và dùng còng tay xích ở đó. Chi tiết này chỉ được tiết lộ vào cuối phim, ban đầu người xem vẫn nghĩ là Adelaide thật đã trốn thoát được và bị di chứng tâm lý.

Đây là lý do mà sau tai nạn, Adelaide lại không biết nói mà phải học lại ngôn ngữ. Còn riêng Red, dù cô mới chính là người thật, tuy nhiên việc sống cùng các bản sao trong thời gian quá lâu khiến năng lực ngôn ngữ của cô bị ảnh hưởng nghiêm trọng và giao tiếp một cách khó khăn với cái giọng khàn đặc sau này.

Đối với Red thì màu đỏ chính là biểu tượng của sự tự do, cũng là một trong những thứ duy nhất mà cô nhớ được trước khi bị bắt cóc và hoán đổi vị trí. Trước khi vào nhà kính Shaman Vision Quest, Red đã bỏ lại một cây kẹo lớn màu đỏ ở bãi biển (lẽ ra cô nên ngoan ngoãn đứng ăn kẹo). Trong nhà kính, những gì Red nhớ trước khi bị bóp cổ là một cái biển báo bằng đèn neon với chữ "Exit" màu đỏ.

Sau khi bắt cóc Red, Adelaide đã đổi cái áo có hàng chữ "Hand Across America" đang mặc với cái áo "Thriller" của Red. Trong MV Thriller, Michael Jackson mặc áo đỏ và có các zombie đội mồ sống dậy từ lòng đất, ý nói Adelaide (người bản sao) sẽ trỗi dậy, còn Red thì sẽ tái hiện lại ý tưởng Hand Across America sau này (vì đó là sự kiện lớn gần nhất mà cô nhớ được trước khi bị bắt cóc).

Cột mốc hiện tại trong phim

Adelaide lớn lên như một con người bình thường bất chấp việc là một bản sao. Cô có chồng, sinh con và khả năng giao tiếp cải thiện đáng kể. Hầu như Adelaide đã trở thành một con người hoàn chỉnh với cuộc sống viên mãn nếu không có sự cố gì xảy ra.

Gabe đề nghị cả nhà đến Santa Cruz để tắm biển, Adelaide đã trở nên lo lắng, căng thẳng cực độ, cô biết chính xác có cái gì ở Santa Cruz và chuyện gì đã xảy ra ở ngôi nhà kính trong khu vui chơi bên bờ biển. Lúc Jason đi lạc ở bãi biển, Adelaide cuống lên cứ như cậu bé đã đi mất mấy ngày liền vậy, lý do là cô sợ lịch sử sẽ lặp lại và Jason bị bắt như cô đã bắt Red năm xưa.

Khi Red cùng những bản sao đột nhập vào nhà, mọi người đều ngạc nhiên, nhất là Gabe (anh ta cứ "what the f*ck man?") trong khi Adelaide hoàn toàn hiểu chuyện gì đang xảy ra ngay từ phút giây đầu tiên. Ngay lúc Red yêu cầu Adelaide còng tay vào bàn, cô cũng hiểu được Red đang muốn trả thù một cách từ từ.

Tua nhanh đến cái kết, khi Pluto và Red sắp đặt một cái bẫy với xăng để thiêu cháy chiếc xe có gia đình Adelaide ngồi trong đó, Jason đã cố ý đi lùi để Pluto thấy và bắt chước theo, vô tình bước vào đống lửa và tự thiêu chính mình. Sau tình huống này, Red bắt Jason xuống hầm ngầm, Adelaide nhanh chóng chạy theo vì cô biết chính xác nơi nào cần đến.

Người thật đấu với bản sao

Red và Adelaide đối đầu trực diện trong hầm ngầm, đây không chỉ là trận chiến của ý chí mà còn phải ứng dụng kỹ năng, phản xạ. Adelaide hoàn toàn lép vế khi Red thi triển những động tác ballet độc đáo, né tránh đòn đánh của Adelaide. Mặc dù Adelaide cũng được học ballet sau khi đánh tráo vị trí với Red nhưng rõ ràng là kỹ năng của cô hoàn toàn không thể sánh được với Red.

Bản thân Red vốn là người thật, cô có năng khiếu và được học múa ballet từ bé, "năng khiếu múa" là một cái gì đó được ban tặng, trời sinh ra đã có, nó thuộc về phần "hồn" là cái mà Adelaide vốn không có theo như thuyết "bản sao không copy được phần hồn" đã nhắc đến ở đầu bài.

Tưởng chừng như Red đã chiến thắng và Adelaide đã thua cuộc nhưng ở đỉnh điểm của cuộc chiến, khi Red cố gắng đâm Adelaide từ phía sau thì Adelaide đã nhanh tay hơn, đâm vào ngực Red gây ra vết thương chí mạng. Điều này lại mang ý nghĩa của riêng nó. Về "năng khiếu" tuy Adelaide thua Red, nhưng về "phản xạ có điều kiện" thì cô lại chiến thắng.

Phản xạ này vốn là thứ có thể học được, cũng như ngôn ngữ, nó không phải là một năng khiếu trời sinh đã có. Minh chứng cho việc này, Adelaide vốn là bản sao, nhưng với điều kiện nhất định là được nuôi dạy tử tế, cô vẫn có thể làm được những gì mà người bình thường có thể làm.

Chi tiết này lại hoàn toàn đả phá chi tiết "bản sao không có hồn", Adelaide đã hơn một lần mạo hiểm tính mạng để cứu chồng, con mình. Tình cảm của một người vợ, một người mẹ là minh chứng cụ thể nhất cho việc một linh hồn có tồn tại.

Trước khi trút hơi thở cuối cùng, Red đã huýt sáo bài Itsy Bitsy Spider, cũng là bài hát mà cô đã từng huýt sáo khi kẹt trong nhà kính trước khi khi bị Adelaide bắt cóc để đánh tráo thân phận. Chột dạ trước bài hát này, Adelaide toan bẻ cổ Red, tiếng thét của cô biến thành tiếng cười man dại. Jason lúc ấy đang bị nhốt trong tủ, cậu đã nghe và thấy tất cả. Chứng kiến sự hung bạo của Adelaide, Jason bắt đầu hoài nghi.

Giải thích ý nghĩa

Thiện - Ác bất phân

Như vậy, sau khi xem phim xong chúng ta cảm thấy thật rối rắm khi Red vốn là người thật, còn Adelaide lại là bản sao. Thế nhưng, bản sao mà có điều kiện vật chất, có giáo dục lại trở nên cư xử chân thật và tình cảm hơn là người thật bị giam cùng các bản sao khác.

Red tưởng chừng như là phản diện, nhưng chính là người bị hại. Adelaide tưởng là chính diện, nhưng lại là nguyên nhân ban đầu của mọi tai họa. Nếu Adelaide không bắt cóc Red thì cô đã không trở thành lãnh đạo của các bản sao và gây ra thảm họa như đã thấy ở trong phim (các bản sao vô thức này không biết cách hoạch định âm mưu nếu không có Red - vốn là một người thật cầm tay chỉ việc).

Vậy rốt cuộc Red và Adelaide, ai xấu ai tốt? Ai đáng trách và ai đáng thương? Câu trả lời là cả hai, họ đều tốt, đều xấu, và đều đáng thương và đáng trách. Không thể nhìn nhận đầy đủ hai nhân vật này trên phương diện cá nhân. Jordan Peele muốn nhấn mạnh rằng Red và Adelaide đã phản ánh 2 kết cục của cùng một một con người. Thế nên mới có tựa đề "Us" - chúng ta.

Chủ nghĩa tư bản & xã hội Mỹ

Cái kết này thực sự khơi gợi đến bản chất của chủ nghĩa tư bản:

Giá trị của chúng ta được quyết định dựa trên những vật chất mà chúng ta có.

Red (người thật) vốn xuất thân trong một gia đình trung lưu có của ăn của để trong xã hội Mỹ, họ đủ tiền cho con gái đi học ballet từ bé, họ có nhà cao cửa rộng ở ngoại ô, đi du lịch bất cứ khi nào họ muốn... Trong khi những người thật như họ đang hưởng thụ, đâu đó dưới hầm ngầm có những bản sao cũng là con người tương tự đang phải ăn thịt thỏ sống, sống vật vờ trong vô thức.

Cũng giống như chúng ta, hãy nhìn lại bản thân mình, bạn sinh ra với cha mẹ đầy đủ, gia đình khá giả, được ăn học thành tài và có nghề nghiệp, địa vị trong xã hội. Ngoài kia, có những kẻ vô gia cư, ăn mày, mồ côi cha mẹ hoặc vô phúc sinh ra trong gia đình túng quẫn...Bạn có đủ mọi điều kiện và cơ hội trong khi những kẻ nghèo kia vốn không hề có cơ hội để được thử sức và phát triển bản thân, nhưng chắc gì họ thua kém bạn?

Cũng như Adelaide, vốn là một bản sao không hồn, nhưng khi tráo đổi vị trí và được nhận sự chăm sóc của bố mẹ, với đầy đủ điều kiện và cơ hội, cái bản sao ấy chẳng những đã thành công mà còn chiến thắng ở cuộc chiến cuối cùng. Trong khi Red, vốn là người thật nhưng bị đưa xuống hầm ngầm thì đã thoái hóa và thất bại vào phút chót.

Như vậy, rõ ràng là các bản sao không phải là không có "linh hồn", chỉ là họ không có đủ điều kiện vật chất và được tạo cơ hội để phát triển cái "linh hồn" đó mà thôi. Đây chính là sai lầm của chính phủ khi bỏ rơi nghiên cứu của họ:

Chính phủ không thấy và không tạo điều kiện để các bản sao phát triển, chứ không phải họ vô hồn!

Đó cũng là điều Jordan Peele muốn châm biếm và thể hiện sự cảm thông với những con người bị vùi dập trong xã hội Mỹ: người vô gia cư, dân lao động tay chân...

Mong muốn cuối cùng của những bản sao trong phim Us là tạo nên một phiên bản hoàn thiện hơn của của bức tường Hand Across America, khi mà tất cả mọi người trên nước Mỹ đều được tham gia nắm tay trong sự kiện này. Họ muốn được công nhận là tồn tại trên cõi đời.

Trên hết, họ muốn được trỗi dậy, được trao cho cơ hội, điều kiện để phát triển linh hồn sơ khai nhưng đầy tiềm năng này, như Adelaide đã làm được vậy.

Jason nhận ra sự thật

Đây là câu hỏi lớn nhất của hầu hết mọi người sau khi xem Us, vậy Jason nhận ra điều gì? Và Adelaide cười để thể hiện điều gì?

Jason trầm tư nhìn mẹ: Cậu lờ mờ nhận ra mẹ mình mới là người giả, hoặc ít nhất là người có vai trò trong tất cả chuyện này. Jason ngạc nhiên vì mẹ mình cũng có thể trở nên hung bạo, giết người không gớm tay như các bản sao, mặc dù động cơ xuất phát từ tình yêu dành cho con. Đây là lần đầu tiên Jason nhận ra ranh giới thiện - ác, tốt - xấu trong cùng một con người là mẹ của mình.

Adelaide cười: Nụ cười vừa mỉa mai chua chát, vừa khinh khỉnh, lại có chút ghê rợn. Adelaide như muốn nói với con trai mình:

Đúng rồi đấy, đó là bản chất của mẹ, của "chúng ta" và nước Mỹ là như vậy. Trong chúng ta đều có tốt, có xấu, đều như nhau cả. Có khác chăng là ở xã hội này vật chất quyết định tất cả, hoàn cảnh, xuất phát điểm, điều kiện và môi trường xung quanh sẽ thay đổi con người, đưa chúng ta lên vị trí cao, hoặc dìm chúng ta xuống hầm ngục...

Thực ra, đây mới chính là (một trong những) thông điệp chủ đạo mà Jordan Peele gửi đến cho khán giả. Ngoài ra, tùy nhận thức và sự tinh tế của người xem, có thể suy ra nhiều ý nghĩa liên quan khác. Nói chung, việc thấu hiểu cái kết này mang tính cá nhân hoát rất cao.