Nhà thiên văn học nữ vĩ đại nhất lịch sử từng bị cướp đi thành tựu nghiên cứu của mình

Trong một thời gian dài, các nhà khoa học đều lầm tưởng về thành phần cấu tạo của mặt trời cho đến khi Cecilia Payne-Gaposchkin khẳng định trong luận án tiến sĩ của mình rằng mặt trời cũng như các ngôi sao được cấu tạo chủ yếu từ heli và hydro.

Tuy nhiên, không phải ai cũng biết chính bà mới chính là tác giả của một trong những khám phá vĩ đại nhất lịch sử này. Công sức của bà đã bị chính người đồng nghiệp của mình tước đoạt.

Vào năm 2002, trưởng khoa Khoa học và Nghệ thuật của Đại học Harvard chia sẻ về bà Cecilia Payne như sau: "Kể từ khi bà qua đời vào năm 1979, người phụ nữ đã phát hiện ra cấu tạo của vũ trụ được tạo không nhận được gì khác ngoài một tấm bia tưởng niệm.

Cáo phó trên báo chí không hề đề cập đến khám phá thiên văn vĩ đại nhất của bà. [...] Mọi học sinh trung học đều biết các nhà khoa học nổi tiếng như người đã phát hiện ra lực hấp dẫn Newton, người đã khám phá ra thuyết tiến hóa Darwin, hay nhà khoa học phát hiện ra thuyết tương đối Einstein.

Tuy nhiên, khi nói đến thành phần của vũ trụ, sách giáo khoa chỉ đề cập đơn giản rằng yếu tố phổ biến nhất trong vũ trụ là hydro. Không ai tự hỏi làm thế nào chúng ta biết được điều đó.

Sau khi nhận bằng tiến sĩ, bà giảng dạy tại khoa Thiên văn, nhưng những bài giảng này không hề được liệt kê trong danh mục khóa học. Cố nhà thiên văn học hướng dẫn các nghiên cứu sau đại học mà không hề có lấy một địa vị chính thức.

Cecilia không có ngày nghỉ để thực hiện nghiên cứu, thêm vào đó là mức lương ba cọc ba đồng được phân loại dưới dạng 'thiết bị'. Ấy vậy bà vẫn vẫn vượt qua những khó khăn và tiến bộ."

Cuộc sống của bà Cecilia Payne tràn ngập những câu chuyện đáng buồn vì ảnh hưởng của sự bất bình đẳng giới lúc bấy giờ. Sinh năm 1900 tại Wendover (Anh), từ nhỏ, bà đã mơ ước trở thành một nhà khoa học và khao khát đạt được mục tiêu của mình.

Đến năm 1919, cô gái trẻ Cecilia giành được học bổng ngành Khoa học tự nhiên tại Newnham College (thuộc Đại học Cambridge). Mặc dù hoàn thành việc học, bà lại không được cấp bằng vì trước năm 1948, Đại học Cambridge không cấp bằng cho sinh viên nữ.

Bà Cecilia nhận ra rằng không có nhiều cơ hội cho phụ nữ trong cộng đồng nghiên cứu khoa học tại Vương quốc Anh. Lựa chọn duy nhất của bà tại đây là trở thành một giáo viên. Tuy nhiên, sau khi được giới thiệu với Giám đốc Đài Thiên văn Harvard Harlow Shapley, bà quyết định tiếp tục theo đuổi sự nghiệp nghiên cứu thiên văn và chuyển đến Hoa Kỳ.

Giảng viên Arthur Eddington từng viết trong thư giới thiệu cho bà như sau: "Em ấy đã lĩnh hội nhiều kiến thức về vật lý, trong đó có thiên văn học, đồng thời sở hữu những phẩm chất quý giá như năng lượng và tinh thần nhiệt huyết trong công việc.

Tôi tin rằng em Cecilia là kiểu người nếu được trao cơ hội thì sẽ dành cả cuộc đời của mình cho thiên văn học và không bao giờ bỏ đi theo chồng sau vài năm đào tạo."

Vào năm 1923, bà trở thành nghiên cứu sinh quốc gia tại Đại học Harvard tại Cambridge, Massachusetts. Hai năm sau, bà là người đầu tiên lấy bằng tiến sĩ thiên văn học tại Radcliffe College nhờ vào công trình nghiên cứu tại Đài thiên văn Harvard.

Vào thời điểm đó, luận án tiến sĩ mang tính cách mạng của bà nhận về không ít nghi vấn. Nghiên cứu sinh thiên văn học Henry Norris Russell nghi ngờ lý thuyết của bà Cecilia. Ông thuyết phục "bạn học" không trình bày luận văn của bà mà công bố nó như là khám phá của chính ông vào năm 1930. Nghiên cứu dài 200 trang của bà Cecilia đã nhận lấy sự phớt lờ rồi bị cướp công như thế.

Cuối cùng, các nhà thiên văn học cũng phát hiện ra sự thật và công nhận khám phá của bà. Otto Struve ca ngợi luận án ban đầu của bà là "luận án xuất sắc nhất lịch sử ngành thiên văn học".

Đáng buồn thay, đó không phải là lần duy nhất các công trình nghiên cứu của bà Cecilia bị bác bỏ. Người ta thuyết phục bà từ bỏ việc xuất bản phát hiện của mình về sự hấp thụ giữa các vì sao hay hiệu ứng Stark trong quang phổ của những ngôi sao nóng nhất. Sau đó, những khám phá này được công nhận và ghi công cho các nhà khoa học khác.

Bà Cecilia được trao danh hiệu nhà thiên văn học vào năm 1938 và trở thành nữ giáo sư đầu tiên tại Harvard vào năm 1956. Bà cũng là người phụ nữ đầu tiên nhậm chức trưởng khoa tại Đại học Harvard khi trở thành Chủ tịch Khoa Thiên văn học của ngôi trường danh giá này vào cùng năm đó.

Bất chấp những khó khăn do bất bình đẳng giới, bà Cecilia vẫn kiên trì nghiên cứu và mở đường cho những người phụ nữ khác theo đuổi sự nghiệp khoa học. Ngày nay, bà được biết đến là nhà thiên văn học nữ vĩ đại nhất lịch sử.