Điện ảnh thập niên 2010 (Phần 1): Thời đại của Disney, phim trực tuyến và những xung đột ở Hollywood

10 năm là một chặng đường đủ dài để hình thành những trào lưu, chứng kiến những thăng trầm và tôn vinh những người có đóng góp lớn cho điện ảnh.

Điện ảnh của thập niên 2010 gắn liền với sự phát triển của khoa học công nghệ giúp khán giả tiếp cận phim ảnh dễ dàng và thuận lợi hơn. Walt Disney vẫn chứng tỏ mình là ông lớn trong ngành với danh sách một loạt phim bom tấn. Song song đó vẫn tồn tại nạn phân biệt chủng tộc và bất bình đẳng giới ở Hollywood khiến mỗi mùa liên hoan phim cuối năm là thêm một lần dậy sóng.

1. Netflix và thời kỳ của xem phim trực tuyến

Năm 2011, CEO Reed Hastings của Netflix quyết định tách dịch vụ cho thuê DVD – mảng kinh doanh xương sống của hãng lúc bấy giờ - thành một công ty mới mang tên Qwikster. Reed Hastings giải thích dù DVD vẫn đang giúp hãng ăn nên làm ra nhưng trong tương lai, nó sẽ không thể cạnh tranh nổi với các hình thức giải trí trên Internet và ông muốn Netflix là đầu tàu cho dịch vụ xem phim trực tuyến.

Chưa đầy một tháng sau, Netflix để mất 800.000 người sử dụng và nhận về vô số chỉ trích. Reed Hastings buộc phải hủy bỏ Qwikster và gộp 2 mảng dịch vụ dưới cái tên Netflix. Dù quyết định này của Reed có phần vội vàng và sai lầm, ai cũng có thể thấy đằng sau đó là sự nhạy bén, tầm nhìn và tham vọng của người đàn ông tài ba này.

Từ năm 2011 đến năm 2019, số lượng người sử dụng dịch vụ cho thuê DVD của Netflix giảm từ 15 triệu xuống còn 2,7 triệu người. Thay vào đó, hãng có 148 triệu người dùng đăng ký sử dụng dịch vụ trực tuyến trên toàn thế giới. Netflix đã thực sự vươn mình ra khỏi nước Mỹ và được nhà nhà biết đến.

Netflix sở hữu nhiều series phim gốc (Netflix Original) vô cùng chất lượng, khai thác ở nhiều thể loại như chính trị, hài hước, tình cảm, kinh dị, khoa học viễn tưởng, v.v… Những bộ series gốc chỉ chiếu trên Netflix trở thành một nét độc đáo của hãng nhằm thu hút khán giả và tăng khả năng cạnh tranh với các nền tảng khác.

Một số series Netflix Original đình đám gồm có House of Cards (2013), Sense8 (2015), Stranger Things (2016), The Crown (2016), 13 Reasons Why (2017), The End of the F***ing World (2018), The Haunting of Hill House (2018), Sex Education (2019), The Witcher (2019), v.v…

Tham vọng của Netflix còn vươn sang cả mảng điện ảnh. Thành công khởi đầu của hãng bắt đầu với Beast of No Nation (2015) trong vai trò là nhà phát hành.

Ngày 21/11/2018, Roma của đạo diễn Alfonso Cuarón chỉ trình chiếu ở một số rạp độc lập tại New York, Los Angeles và Mexico. 3 tuần sau, bộ phim được phát sóng trực tuyến trên Netflix. Ai cũng đều nhận ra đây là kế hoạch của Netflix để Roma có đủ điều kiện cạnh tranh tại các liên hoan phim lớn. Kết quả, Roma nhận được 227 đề cử và giành được 134 chiến thắng, trong số đó có 3 tượng vàng Oscar ở hạng mục Đạo diễn xuất sắc nhất, Phim ngoại ngữ hay nhất và Quay phim xuất sắc nhất.

Năm 2019, Netflix tiếp tục chơi lớn với The Irishman, Marriage Story và The Two Popes. Cả 3 bộ phim đều hứa hẹn sẽ mang đến mùa bội thu giải thưởng cho hãng.

Thập niên 2020 được dự đoán là giai đoạn cạnh tranh khốc liệt của các nền tảng phim trực tuyến giữa Netflix với Amazon, Hulu, Disney+, v.v… Bên cạnh đó, phim điện ảnh do Netflix sản xuất không được lòng các nhà phê bình nên đây cũng là một thử thách lớn của hãng trong những năm tới. 

2. 10 năm thống trị của đế chế Walt Disney

Năm 2006, Walt Disney thành công mua lại Pixar của Apple và đây là bàn đạp thuận lợi để kéo dài kỷ nguyên thống trị dòng phim hoạt hình của hãng. Thập niên 2010, Disney tiếp tục thăng hoa với nhiều phim hoạt hình thành công về thương mại và ẵm nhiều giải thưởng lớn như Frozen (2013), Big Hero 6 (2014), Inside Out (2015), Zootopia (2016), Coco (2017),… Trong đó có một số phim đạt doanh thu toàn cầu hơn 1 tỷ USD như Toy Story 3 (2010), Finding Dory (2016), Incredibles 2 (2018), Toy Story 4 (2019), v.v…

Từ giữa mùa hè 2019, một số danh sách bình chọn những bộ phim hay nhất thập niên 2010 xuất hiện trên các trang đánh giá phim như Indiewire, IMDb, Metacritic, Rotten Tomatoes,… Điểm chung của các danh sách này là gần như vắng mặt phim siêu anh hùng. Song, chúng ta cũng không thể phủ nhận phim siêu anh hùng cũng có một vị trí nhất định trong dòng chảy điện ảnh và ảnh hưởng lớn đến giới trẻ. Đóng góp nhiều nhất không thể kể đến vũ trụ Marvel của Disney.

Kể từ Iron Man (2008), 10 năm tiếp theo là một chặng đường bội thu của vũ trụ Marvel. Sở hữu nhiều cái tên đáng giá như Iron Man, Spider-Man, Thor, Captain America, và đều đặn phát hành mỗi năm từ 1 đến 3 phim, ước tính doanh thu phòng vé toàn cầu do mảng phim này mang về cho Disney hơn 18 tỷ USD. Black Panther (2018) cũng là phim siêu anh hùng đầu tiên nhận được đề cử Oscar cho phim hay nhất. Với những dự án sắp ra mắt, vũ trụ Marvel của Disney vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt trong vài năm tới.

Thập niên 2010 cũng đánh dấu giai đoạn remake nhiều tác phẩm điện ảnh của Nhà Chuột. Có thể kế đến một số cái tên thành công về doanh thu phòng vé lẫn chất lượng điện ảnh như Cinderella (2015), The Jungle Book (2016), Beauty and the Beast (2017), Christopher Robin (2018).

Bên cạnh đó, Disney cũng nhận “cà chua thối” cho một số bộ phim “phá hủy tuổi thơ” như Alice In Wonderland (2010), Maleficent (2014), The Lion King (2019), Aladdin (2019), Dumbo (2019). Dù lĩnh phải nhiều gạch đá từ dư luận và các nhà phê bình, đa số phim remake phiên bản live-action của Disney vẫn đạt doanh thu cao và gã khổng lồ này vẫn chưa hề có ý định dừng lại. Trước mắt, khán giả sẽ chào đón Mulan với diễn xuất chính của Lưu Diệc Phi, Cruella (12/2020) và The Little Mermaid (2021).

Khép lại thập niên 2010, Disney thắng lớn với 6 bộ phim đạt doanh thu hơn 1 tỷ chỉ trong năm 2019 gồm Aladdin, The Lion King, Toy Story 4, Frozen 2, Avengers: Endgame và Captain Marvel. Cùng với bản hợp đồng chi 52,4 tỷ USD để mua lại hãng phim 21st Century Fox, dự đoán 10 năm tới tiếp tục là thập niên thống trị của Walt Disney cũng như cạnh tranh thị phần với Netflix ở mảng phim trực tuyến.

3. Làn sóng #Oscarsowhite: Xung đột sắc tộc căng thẳng ở Hollywood

10 năm qua, những bộ phim đề cập đến phân biệt chủng tộc tiếp tục ra mắt công chúng, hoặc những black film – phim có người da đen tham gia đoàn làm phim, nội dung đề cập đến người da đen và đối tượng khán giả nhắm tới cũng là người da đen. Một số phim nổi tiếng gồm The Help (2011), Django Unchained (2012), 12 Years a Slave (2013), The Birth of a Nation (2016), Mudbound (2017),…

Xoay ống kính máy quay về thực tại, xung đột sắc tộc cũng hết sức căng thẳng ở Hollywood. Năm 2015, khi danh sách đề cử được công bố, Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh (AMPAS) lập tức bị “ném đá” khi 20 ứng cử viên cho 4 hạng mục về diễn xuất đều là người da trắng. Kịch bản lặp lại ở Oscar năm 2016, AMPAS tiếp tục vấp phải sự chỉ trích khi vắng bóng diễn viên da màu ở 4 hạng mục này.

Đạo diễn Spike Lee là người đầu tiên lên tiếng tẩy chay Oscar và không đến dự liên hoan phim được trông đợi nhiều nhất này. Ngay sau đó, vợ của tài tử Will Smith là nữ diễn viên Jada Pinkett Smith cũng bày tỏ sự thất vọng với AMPAS và đồng tình với ý kiến không tham dự Oscar của Spike Lee. Những ngày tiếp theo, hàng loạt người da màu ở Hollywood đều đồng loạt lên tiếng. Hashtag #Oscarsowhite (tạm dịch: Oscar trắng quá) tràn ngập trên mạng xã hội. Sự phẫn nộ vì phân biệt sắc tộc ở Hollwood cũng là một trong những nguyên nhân khiến tỷ lệ người xem buổi lễ trao giải Oscar giảm đi trông thấy.

2017 được xem là năm có nhiều “lần đầu tiên” nhất dành cho cộng đồng người da màu ở Oscar của thập niên 2010. Moonlight của đạo diễn Barry Jenkins là phim đầu tiên mang đề tài LGBT và sở hữu dàn diễn viên toàn người da đen giành được tượng vàng cho hạng mục Phim xuất sắc nhất.

Mahershala Ali là diễn viên Hồi giáo đầu tiên đoạt giải Nam diễn viên phụ xuất sắc nhất. Anh cũng là diễn viên da màu đầu tiên chiến thắng ở hạng mục này 2 năm liên tiếp với Moonlight và Green Book. Với tượng vàng Nữ diễn viên phụ xuất sắc nhất qua vai diễn trong Fences, Violas Davis vinh dự là diễn viên người Mỹ gốc Phi đầu tiên nhận được “3 vương miện diễn xuất" (Triple Crown of Acting) với 1 giải Oscar (điện ảnh), 1 giải Emmy (truyền hình) và 2 giải Tony (kịch nghệ). Violas Davis cũng là nữ diễn viên người Mỹ gốc Phi đầu tiên nhận được 3 lần đề cử Oscar với các phim Doubt (2008), The Help (2011) và Fences (2016).

Ở hạng mục Quay phim xuất sắc nhất, Bradford Young là nhà quay phim người Mỹ gốc Phi đầu tiên nhận được đề cử. Còn ở hạng mục Dựng phim xuất sắc nhất, Joi McMillon là nghệ sĩ người Mỹ gốc Phi đầu tiên của thế kỷ 21 nhận được đề cử này.

Những chiến thắng “đầu tiên” của một bộ phận người da màu tại Oscar 2017 là hoàn toàn xứng đáng cho những nỗ lực, sáng tạo và đóng góp không ngừng nghỉ. Cộng đồng người da màu ở Hollywood chắc hẳn cũng không muốn những cống hiến của họ chỉ được vinh danh rầm rộ sau 2 năm “Oscar so white” và họ sẽ còn tiến xa hơn thế. Hãy cùng chờ xem 10 năm tới, điện ảnh của người da màu sẽ có những bước tiến dài đến đâu.

4. Phong trào MeToo: Liệu cánh cửa điện ảnh sẽ mở rộng hơn với nữ giới?

Tháng 10/2017, một loạt bài báo cáo buộc nhà sản xuất phim Harvey Weinstein lạm dụng tình dục xuất hiện trên tờ New York Times. Hơn 100 phụ nữ đứng lên tố cáo “ông trùm” gạ gẫm, quấy rối, thậm chí là cưỡng bức họ. Danh sách nạn nhân của Harvey Weinstein có thể kể đến Gwyneth Paltrow, Angelina Jolie, Asia Argento, Rose McGowan,… Sự nghiệp của ông chủ quyền lực nhất nhì Hollywood cũng vì thế mà tiêu tan. Tháng 2/2018, Harvey Weinstein tuyên bố phá sản. Từ tháng 5/2018 đến giờ, Harvey Weinstein thường xuyên phải hầu tòa vì những cáo buộc chống lại mình.

Từ vụ việc gây chấn động dư luận của Harvey Weinstein, phong trào #MeToo bùng nổ trên mạng xã hội, khuyến khích hàng triệu người đề cập đến vấn nạn quấy rối và lạm dụng tình dục, cũng như lan truyền sự đồng cảm đến những phụ nữ từng là nạn nhân.

Sức ảnh hưởng mạnh mẽ của #MeToo và cú ngã ngựa của Harvey Weinstein cũng góp phần đưa nhiều gã yêu râu xanh ra ngoài ánh sáng như danh hài Bill Cosby, diễn viên Anthony Rapp, chủ tịch tập đoàn truyền thông CBS Les Moonves … Phong trào #MeToo vượt ra khỏi Hollywood và lan rộng đến ngành công nghiệp giải trí ở các nước châu Âu và châu Á, khiến sự nghiệp của nhiều ông chủ quyền lực và các nam diễn viên bị ảnh hưởng nghiêm trọng hoặc tụt dốc không phanh.

Bê bối của Harvey Weinstein đã cho chúng ta thấy đằng sau sân khấu hào nhoáng là hậu trường dơ bẩn, chuyện gạ tình và đánh đổi được xem như điều hiển nhiên. Sự sụp đổ của Harvey Weinstein mới chỉ là bề nổi. Đằng sau đó vẫn còn rất nhiều gã đàn ông dùng tiền bạc, địa vị và quyền lực để thao túng.

3 năm cuối của thập niên 2019 cũng là khoảng thời gian phim của các nữ đạo diễn hoặc phim có nhân vật nữ chính thu hút sự chú ý.

Một số bộ phim thành công về mặt thương mại có thể kể đến Wonder Woman (2017) của đạo diễn Patty Jenkins và diễn viên Gal Gadot; Captain Marvel (2019) của diễn viên Brie Larson và bộ đôi đạo diễn Anna Boden, Ryan Fleck; Frozen 2 (2019) của bộ đôi đạo diễn Jennifer Lee và Chris Buck,…

Bên cạnh đó còn là những tác phẩm chất lượng và được yêu thích như Lady Bird (2017) của đạo diễn Greta Gerwig và diễn viên Saoirse Ronan; You Were Never Really Here (2017) của đạo diễn Lynne Ramsay; Mudbound (2017) của đạo diễn Dee Rees; Booksmart (2019) của đạo diễn Olivia Widle và bộ đôi nữ diễn viên Beanie Feldstein, Kaitlyn Dever; The Farewell (2019) của đạo diễn Lulu Wang và diễn viên Awkwafina, v.v…

Tỷ lệ nữ giới làm việc tại Hollywood ở các vị trí luôn có sự chênh lệch rất lớn so với nam giới. Họ cũng chịu nhiều sự bất công, không được đánh giá đúng năng lực và các tác phẩm dễ trôi vào quên lãng. Để lái con tàu Hollywood nói riêng và điện ảnh nói chung sang đường ray bình đẳng giới chắc chắn không thể diễn ra trong một sớm một chiều. Nhưng chí ít nó vẫn đang diễn ra và khán giả vẫn có thể trông đợi ở một kỷ nguyên chinh phục điện ảnh của nữ giới.

(còn tiếp)