Vào tháng 11/2010, khi Ai Cập công bố hàng loạt ngôi mộ hơn 4000 năm tuổi của các công nhân xây dựng Kim tự tháp Giza, giả thuyết những người này không phải là nô lệ càng thêm phần chắc chắn.

Nằm ở sân sau của Kim tự tháp Giza, các hầm mộ này sâu gần 3m, chứa hàng chục bộ xương, được bảo quản hoàn hảo bởi cát khô sa mạc và những hũ lọ dùng để đựng bia, bánh mì cho người chết để họ dùng ở thế giới bên kia.

Các ngôi mộ làm từ gạch bùn có niên đại từ triều đại thứ 4 (từ năm 2572 đến 2467 trước Công nguyên) cũng là thời điểm xây dựng những Kim tự tháp.

Herodotus, nhà sử học cổ đại người Hy Lạp từng có lần miêu tả người xây dựng Kim tự tháp thuộc tầng lớp nô lệ. Cũng bắt đầu từ đây, các nhà Ai Cập học đã tạo nên nhiều câu chuyện thần thoại và sau này được truyền bá rộng rãi nhờ những bộ phim Hollywood.

Cha đẻ của sử học, Herodotus

Phần mộ của những người này lần đầu tiên được phát hiện vào những năm 1990, khi một du khách cưỡi ngựa và vấp phải một bức tường, cũng chính là một ngôi mộ. Zahi Hawass, nhà khảo cổ hàng đầu Ai Cập cho biết, phát hiện mới nhất chứng tỏ đây là những công nhân được trả lương thay vì nô lệ như chúng ta vẫn tưởng.

Zahi Hawass , nhà khảo cổ hàng đầu Ai Cập

Theo Hawass, những ngôi mộ này sẽ đem đến cho chúng ta cái nhìn rõ hơn về lối sống và nguồn gốc của người xây dựng Kim tự tháp. Quan trọng nhất, ông khẳng định các công nhân này không phải những nô lệ thường thấy ở Ai Cập trong thời đại của Pharaon. Họ đến từ các gia đình Ai Cập nghèo ở phía Bắc và phía Nam. Nếu chết trong quá trình xây dựng, họ sẽ được chôn cất gần Kim tự tháp. Khoảng cách giữa các ngôi mộ và Kim tự tháp, cùng với những vật dụng chuẩn bị cho thế giới bên kia cho thấy đây là những người rất được kính trọng vì công việc của mình.

“Họ không thể nào được chôn cất một cách trang trọng như thế nếu là nô lệ.”

Khu vực phát hiện các ngôi mộ của những người xây dựng Kim tự tháp

Vì không chứa vàng hay đồ vật có giá trị nên các ngôi mộ được bảo vệ an toàn khỏi những kẻ đột nhập trong suốt thời cổ đại. Trong hầm mộ, những bộ xương được chôn được giữa các hũ lọ chứa đầy đồ dùng cho thế giới bên kia, trong tư thế của thai nhi, đầu hướng về phía Tây, chân hướng về phía Đông theo tín ngưỡng của người Ai Cập cổ.

Những người đàn ông xây dựng kì quan thế giới vĩ đại này thường xuyên ăn thịt và làm việc trong vòng ba tháng. Theo Hawass, để xây dựng một Kim tự tháp, phải cần đến 10,000 công nhân làm việc trong 30 năm, bằng 1/10 số người mà Herodotus công bố sau lần đến thăm Ai Cập vào năm 450 trước Công nguyên.

Ông cho biết thêm, các chứng cứ từ lần phát hiện này chỉ ra rằng 10,000 công nhân xây dựng Kim tự tháp đã tiêu thụ hết 21 gia súc và 23 con cừu được gửi đến hằng ngày từ nông trại.

Mặt khác, Adel Okasha, người giám sát cuộc khai quật lại cho biết, mặc dù không phải là nô lệ nhưng những người này vẫn phải lao động khổ sai. Các bộ xương có dấu hiệu viêm khớp, đốt sống dưới chứng minh cuộc sống của họ không hề dễ dàng.

“Xương của những người này cho chúng ta biết họ đã làm việc cực khổ như thế nào.”

Cùng lúc đó, Mark Lehner, một nhà khảo cổ đồng thời cũng là cộng tác viên của Bảo tàng Semitic, Đại học Harvard đã tìm ra một thành phố của các công nhân bí ẩn này.

Nhà khảo cổ Mark Lehner

Vào tháng 10 năm 1999, với sự tài trợ của các nhà hảo tâm Ann Lurie, Peter Norton, David Koch và nhiều người khác, Lehner đã khởi động một “dự án thiên niên kỷ” với mục tiêu khám phá thành phố kim tự tháp thông qua nỗ lực khai quật 8 tháng 1 năm trong thời hạn 3 năm liên tục. Ông tin rằng thành phố này đã bị san bằng một cách có chủ ý trước cả khi bị cát lấp đầy. Ở thời điểm cuộc khai quật bắt đầu, tất cả các tàn tích cao nhất cũng chỉ đến eo người thường.

Đội ngũ bao gồm 30 nhà khảo cổ học quốc tế cùng 100 công nhân đã nỗ lực làm việc ngày đêm và khai quật được 5000 mét vuông, chiếm 10% trên tổng số 5 héc-ta theo kế hoạch. Kết quả, họ đã tìm thấy không chỉ một, mà là hai thị trấn cạnh nhau.

“Dự án thiên niên kỷ” của Mark Lehner

Thị trấn đầu tiên được xây dựng như một nơi để chăn nuôi và trồng trọt vì có vẻ nó phát triển khá chậm theo thời gian. Theo Lehner, đây là nơi định cư của những công nhân cố định.

Thị trấn thứ hai bao gồm từng khu phức hợp tách biệt bởi các con đường, được bố trí như một tấm lưới. Về phía Tây Bắc của thị trấn, có một bức tường khổng lồ cao đến hơn 9m với một chiếc cổng cao 6,4m. Đây là một trong những bức tường lớn nhất thời cổ đại và cũng chính là tường thành của thị trấn này. Con đường chính dọc theo khu phức hợp được làm từ đá vôi cứng lát bằng bùn với một con mương lát sỏi dẫn xuống trung tâm. Theo các kiến trúc sư, đây không khác gì “một con đường hiện đại.”

Tuy nhiên, dường như thị trấn này không có đủ nhà cho tất cả mọi người. Nhiều thế hệ học giả đã đưa ra những tính toán kĩ càng, đo lường số lượng nhân công cần thiết cho việc xây dựng Kim tự tháp. Trước đây, theo Herodotus, con số này có thể lên đến 100,000 người. Những nghiên cứu gần đây lại đưa ra kết quả thấp hơn, ước tính chỉ khoảng vài nghìn. Nhưng cho dù như vậy, đội của Lehner vẫn không tìm thấy đủ số nhà cần thiết cho con số vài nghìn này.

Mark Lehner và Zahi Hawass là hai nhà khảo cổ có rất nhiều đóng góp trong hành trình khám phá bí ẩn của Kim tự tháp

Lehner cùng đồng nghiệp đã thực hiện việc mô phỏng lại các tòa nhà. Trong quá trình đó, họ tìm thấy trên sàn của một ngôi nhà những dấu vết trông như hạt lúa mì, nhưng thực tế đây lại là mang cá. Khu vực này vương vãi từ mang, vây đến đầu cá. Đây có thể là một nơi dành riêng cho việc chế biến hoặc tiêu thụ cá. Lượng cá và bánh mì được tiêu thụ dường như là quá nhiều so với một thành phố ít dân như vậy.

Chưa dừng lại ở đó, Richard Redding, nhà phân tích động vật, thuộc Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên, Đại học Michigan còn phát hiện số lượng lớn gia súc bao gồm cừu và xương dê. Theo Lehner, số lượng này “đủ để cung cấp thịt cho hàng ngàn người mỗi ngày.”

Redding đã rất ngạc nhiên với số xương gia súc mà ông tìm thấy và theo ông, những gia súc này hầu hết đều còn nhỏ, dưới hai tuổi và thuộc giống đực.

Dựa vào những điều trên, lực lượng xây dựng Kim tự tháp có vẻ không phải là nô lệ hay lao động phổ thông, mà là những người thợ lành nghề, những người được ăn loại thịt tốt nhất lúc bấy giờ, thịt bò thượng hạng.

Chúng ta vẫn luôn cho rằng nô lệ là lực lượng xây dựng Kim tự tháp

Nếu không phải là nô lệ, tại sao họ lại chọn làm công việc cực khổ và nguy hiểm đến vậy?

Lehner cho biết: “Họ không phải là những cá thể độc lập với quyền tự do về chính trị và kinh tế, điều mà chúng ta vẫn tưởng là hiển nhiên. Lực lượng lao động bắt buộc này trải dài từ nô lệ cho đến những người Amish, một tộc người nơi mà có những trưởng bối, những ý thức mạnh mẽ về nghĩa vụ cộng đồng. Hơn thế nữa, việc xây dựng nhà kho được xem là một lễ nghi, một nghi thức tôn giáo. Nếu bạn là một chàng trai trẻ lớn lên trong môi trường truyền thống như vậy, có lẽ bạn không còn chọn lựa nào khác.”

Và nếu nhà kho đó là Kim tự tháp? “Một nhà kho địa ngục!”