Sự quyến rũ đầy ghê sợ của những mô hình giải phẫu sáp từ thế kỷ 18

Các mô hình giải phẫu đã không còn là một thứ quá xa lạ, đặc biệt với những sinh viên học chuyên ngành y khoa. Bằng cách trực quan nhất, người ta có thể hiểu thêm rất nhiều về cấu tạo bên trong cơ thể con người. Nhưng vào thế kỷ 18, khi công nghệ chưa phát triển như bây giờ và việc thực hành trên xác người chết vẫn còn bị cấm đoán trong xã hội, các sinh viên y khoa thời này đã tìm đến một cách khác.

Tương tự như công nghệ nhựa hóa xác chết trong triển lãm Body Worlds gây tranh cãi trong thời gian qua, họ sử dụng các xác chết người cũng được “sáp hóa” hay đúng hơn là những xác người được bơm sáp nóng vào mô để giữ cho các bộ phần này không bị phân hủy sau khi người hiến xác qua đời.

Quá trình tạo ra các mô hình giải phẫu sáp này thực ra rất tốn công. Khi nhận được một xác chết từ người hiến tạng, tùy vào mục đích nghiên cứu, cơ thể sẽ bị xẻ ra thành nhiều phần hay giữ nguyên. Sau đó người chế tác sẽ dùng thạch cao để tạo khuôn, ép các bộ phận này thành hình.

Bằng sáp, những bộ phận nội tạng bên trong cũng được tạo hình lại sao cho giống thật nhất có thể. Trong một số trường hợp, các bộ phận cơ thể trên được gắn vào trong một khung có hình thân giữa người để người xem có thể chứng kiến rõ bên từng chi tiết bên trong.

Một mô hình khác được tạo ra bằng cách tiêm sáp trực tiếp vào mạch máu. Theo thời gian, các mô bị phân hủy và để lại sáp. Cách này thì đơn giản hơn và tạo hiệu ứng trực quan chân thực hơn.

Hiện nay, chúng ta vẫn có thể chiêm ngưỡng các mô hình giải phẫu bằng sáp tinh xảo này tại bảo tàng La Specola, bảo tàng công cộng lâu đời nhất ở châu Âu. Từ năm 1775, gia tộc Medici cai trị thành phố Florence đã mở cửa chào đón bất cứ thường dân nào tò mò về thế giới đầy bí mật và phức tạp bên trong cơ thể người đến tham quan bộ sưu tập cá nhân của họ.

Mặc dù mục đích chính khi tạo ra các bức tượng này là để dùng cho việc đào tạo chuyên viên ngành y nhưng không ít trong số đó cũng được thiết kế để làm cho người xem giật mình và gây sốc. Như bức tượng đầu người dưới đây, với toàn bộ phần da đầu được lột ra, để lộ phần mạch máu, thớ gân và cơ bắp bên trong. Nó còn thực đến mức, người xem còn có thể nhìn thấy máu chảy ra từ mũi người đàn ông đã chết.

Một trong những cái tên nổi bật nhất trong giới chế tạo tượng sáp giải phẫu là nhà điêu khắc người Ý Clemente Susini. Ông bắt đầu học việc trong xưởng chế tạo tượng sáp của La Specola từ thưở niên thiếu cho năm 1782 thì được trở thành thợ chính.

Tác phẩm nổi tiếng nhất của ông là Venerina (Venus Bé Nhỏ), được hoàn thành vào năm 1782. Phần xác hiến tạng của Venerina được cho là của một cô gái trẻ không may qua đời khi mang thai được năm tháng ở Florence. Khi sáp hóa cơ thể của cô, Susiana đã bỏ các phần nội tạng bên trong để tiện cho công tác nghiên cứu.

Bức tượng chính là sự tổng hòa giữa hai cảm xúc trái ngược: đau đớn và khoái cảm. Hiện giờ, Venerina của Susini vẫn còn được lưu giữ tại Bảo tàng Palazzo Poggi ở Bologna, với phần từ đầu đến cổ được giữ nguyên còn toàn bộ cơ thể thì được mổ phanh ra.

Hầu tước de Sade, tác giả của nhiều tác phẩm khiêu dâm bị cấm ở Pháp thế kỷ 18, đã đến thăm La Specola ở Florence. Ông được biết đến với việc viết về những chủ đề nhạy cảm như hãm hiếp, loạn luân và ấu dâm.

Cuốn sách Một trăm hai mươi ngày của Sodom được ông hoàn thành trong thời gian bị giam giữ tại trong nhà tù nổi tiếng nhất của Pháp, nhà tù Bastille. Nội dung trong đó tập trung miêu tả các cảnh sinh hoạt tình dục lệch lạc và dưới con mắt các nhà phân tích văn học, chính những tượng sáp ở La Specola là thứ truyền cảm hứng cho nó.

Những tượng sáp giải phẫu này cũng được sản xuất ở nhiều kích thước khác nhau, từ nhỏ (riêng từng phần trên cơ thể) và lớn (0.9 m). Ở các tác phẩm phức tạp, các phần nội tạng được tách rời ra và giúp người học có thể thấy được chính xác từng bộ phận và hiểu kỹ hơn về nó.

Việc sáp hóa các bức tượng được dùng trong y khoa vào khoảng những năm 1660 khi các sinh viên y của Hà Lan bắt đầu sử dụng sáp để bảo quản các bộ phận cơ thể người chết.

Sau khi tiêm sáp vào cơ thể người hiến, họ sử dụng những loại thuốc nhuộm màu đỏ, vàng và xanh lá cây để phân biệt các bộ phận cơ thể với nhau. Thủy ngân vào các mạch máu để bảo quản tốt hơn, cho dù điều này có thể khiến người thực hiện bị nhiễm độc thủy ngân.

Trong thời kỳ này, các điêu khắc gia nam chủ yếu là người tham gia chế tác các tác phẩm trên (nhà giải phẫu nữ Anna Morandi Manzolini cũng tham gia chế tạo các tác phẩm điêu khắc bằng sáp, với số lượng hạn chế hơn).

Chính vì thế, cac mô hình nữ được mô tả trong tư thế có phần gợi cảm và kích thích, để phục vụ cho đối tượng người xem chính là nam giới. Trong việc nghiên cứu so sánh sự khác biệt giữa hai giới, họ cũng chủ yếu tập trung vào những bộ phận sinh dục của giới nữ.

Trước khi công nghệ siêu âm ra đời cho các bác sĩ khả năng nhìn thấy bên trong tử cung, họ chủ yếu dựa vào các mô hình giải phẫu sáp mô tả chi tiết giai đoạn mang thai và sinh nở của phụ nữ. Nó giúp họ nhìn thấy cấu tạo bên trong tử cung, trong khi một số tượng sáp nhỏ hơn minh họa sự phát triển của thai nhi một cách chi tiết.

Bên cạnh các tượng sáp trên, một số xác chết người bị dị tật đặc biệt cũng được sáp hóa để dùng cho việc nghiên cứu các hội chứng hiếm gặp ở cơ thể con người. Như một bức tượng đầu dưới đây, ta có thể thấy một khối u lớn trên mặt và lượng chất lỏng dư thừa bên trong.

Bên trong bảo tàng La Specola, khách tham quan không chỉ có cơ hội để chứng kiến các bức tượng sáp chân thực như trên, họ còn được nhìn thấy các tiêu bản động vật nhồi bông từ thế kỷ 17, bao gồm hà mã, khỉ cùng nhiều loài động vật khác.

Chính vì thế, nếu có cơ hội đến thăm thành phố xinh đẹp Florence, hãy chắc chắn cái tên La Specola nằm trong danh sách thăm quan của bạn nhé.