Những Di Chúc Bị Phản Bội: Khiếm khuyết của sự đọc

(Milan Kundera không nói thế, chính tôi nghĩ vậy khi đọc cuốn sách này)

Tôi nhận được Những Di Chúc Bị Phản Bội vào cuối năm 2022, bây giờ là tháng 5 năm 2023, tức là gần nửa năm đã trôi qua, nhưng thú thực với các bạn, tôi vẫn chưa đọc xong. Tôi nghĩ để có thể đọc một cách trơn tru Những Di Chúc Bị Phản Bội, đọc bốn tác giả lớn được đề cập trong tập tiểu luận này (Rabelais, Franz Kafka, Thomas Mann, Hemingway) cũng là chưa đủ. Ta cần có hiểu biết nhất định, không chỉ ở lĩnh vực văn chương, mà còn cả về âm nhạc nữa. 

Vậy nên, cuốn sách này quả thực là một thử thách, đòi hỏi người đọc phải có đủ kiến thức để thâm nhập vào văn bản đặc sệt những thông tin nghệ thuật của Milan Kundera. Tôi đọc mà như mù. Cho dù chỉ đọc những người mình đã biết, song việc hiểu vẫn hết sức gian nan. Tôi lướt nhanh qua nội dung để tìm một điểm khả dĩ có thể để bản thân rơi xuống và bắt đầu nhập cuộc cùng văn bản. Thì ơn trời, tôi thấy tên Kafka.

Đã đọc ba tác phẩm của Kafka là Hoá Thân, Vụ Án và Lâu Đài, thậm chí còn học về nó, từng viết hai bài tiểu luận, tôi tạm thời an tâm và tự tin rằng cuối cùng, mình sẽ hiểu Milan Kundera viết gì. Nhưng khi đọc cái phần ấy - Phần thứ hai: Cái bóng bị hoạn của thánh Garta, bỗng nhiên tôi cảm thấy chóng mặt và đồng thời, một cái giật mình khẽ khàng đánh động bản thân rằng cần phải tìm lại ngay cái chi tiết K. và Frieda trong Lâu Đài để đối chiếu với những gì Kundera đã viết. Dĩ nhiên, tôi đã đi qua chi tiết này mà không mảy may có một ý niệm sâu xa gì về cái cảnh mà Kundera dẫn ra để chứng minh thứ phản-lãng mạn sâu xa trong cái nhìn của Kafka về xã hội, và cái nhìn của ông về tính dục. Kundera buộc tôi phải đọc lại Kafka từ đầu khi khiến tôi nhận ra khiếm khuyết tại sự đọc của mình. 

Khác với phần lớn nhà văn khi viết về tính dục, quét cho nó một lớp sơn mỹ miều của ái tình và dục vọng, thì Kafka (theo Kundera nhận định), sự dơ bẩn không thể tách rời với tính dục. Tuy nhiên, ông cũng không quên trao lại cho nó chất thơ mà nó có. Sự dơ bẩn và chất thơ, một thứ cũng không thiếu trong cách Kafka viết về tính dục. Nhưng đây lại là điều tôi chưa từng nhận ra khi đọc Lâu Đài. Có lẽ Kafka đã làm tôi mụ mị trước những mê cung mờ mịt và sương mù giăng mắc trên khắp văn bản, để rồi khiếm khuyết tại sự đọc hóa thành một lỗ sâu hoắm trong bán cầu não trái của tôi, đến khi tiếp xúc với văn bản của Kundera, chúng mới dần dần được tu bổ.

Có lẽ không ít người biết ơn Max Brod, vì trong khi Dora Diamant - người tình của Kafka, y theo di nguyện ông, đã đốt sạch bản thảo sau khi Kafka tạ thế thì Max lại đưa tất cả ra ánh sáng. Những văn bản đáng ra không bao giờ có thể trở thành “best-seller”, chễm chệ trên các kệ sách, biến thành sách gối đầu giường cho các độc giả say mê chủ nghĩa hiện sinh ấy đã được xuất bản và dịch hàng loạt. Có lẽ ta mang ơn Max Brod vì đã đưa ra cho thế giới một Kafka như thế, nhưng đồng thời vì đó, ông đã phản bội di nguyện của bạn mình, nhất là khi hình ảnh của Franz Kafka từ Max Brod càng ngày càng xa rời Kafka nguyên bản. Đó lại là một sự phản bội khác. 

Milan Kundera phê bình gay gắt khoa Kafka-học mà Max Brod khởi xướng, cả những đường lối sau này của nó. Tất cả mọi thứ mà người ta tìm tòi, nghiên cứu, cố gắng triển khai các lập luận, lý thuyết… ngày càng xa rời tác phẩm của Kafka và chính Kafka. Hay như Kundera nói, Kafka đã bị Kafka-học hoá. Kafka đã không còn là Kafka. Ông đã bị hiểu sai bởi chính những độc giả yêu quý của mình.

Đây cũng là lập trường của Kundera với việc nghiên cứu và dịch thuật. Ông nhấn mạnh về thái độ trung thành cần có với bản gốc, bởi nếu dẫn đến việc hiểu sai hay suy biện ý kiến của tác giả, thì ắt đó là một sự bội phản.

Những Di Chúc Bị Phản Bội là một tập tiểu luận với cái nhìn sâu rộng về cả hai lĩnh vực âm nhạc và văn chương, do đó người đọc không thể kỳ vọng rằng mình có thể nghiến ngấu đọc nó hoàn toàn trong một sớm một chiều. Nếu bạn quan tâm đến âm nhạc cổ điển và nghệ thuật tiểu thuyết, đây có thể là cuốn sách dành cho bạn.

Và, đọc Milan Kundera, bỗng nhiên tôi yêu Bach hai lần trong một ngày. Một lần vào buổi sáng, khi chăm chú nhìn ông hiện diện trên những câu chữ của Kundera. Một lần vào buổi tối, khi nghe Bach trên YouTube dù trong phút giây nào đó, tôi muốn nghe hẳn hoi người ta chơi các vở của ông với dàn hoà tấu bằng xương bằng thịt, gặp gỡ nhau trong cùng một không gian, cùng một thời điểm.

Thế nhưng, tất lẽ dĩ ngẫu, tôi không có tiền và quá lười để ra khỏi nhà khi mùa hè đang đến.