MÙI HƯƠNG - Nước hoa của sự cô độc và khao khát tồn tại của con người

Tác giả: Patrick Suskind

Dịch giả: Lê Chu Cầu

Đây là lần thứ hai tôi đến với Mùi Hương. Nhiều năm trước, tôi đã trải nghiệm thử nhưng bỏ cuộc chỉ sau 1/3 cuốn sách. Thú thật là lúc ấy tôi không hiểu tác giả đang viết gì, và câu chuyện này sẽ theo hướng như thế nào. Với tâm lý mong chờ một cuộc phiêu lưu gay cấn đầy tình tiết, thì Mùi Hương đã khiến tôi “vỡ mộng”. Với những mỹ từ ca ngợi mà tôi chưa hề thấy ở một cuốn sách nào khác, tôi vẫn luôn có một nỗi day dứt nhỏ với cuốn sách này. Không lý gì mà với một tác phẩm được khen ngợi nhiều như thế này, mà tôi lại không đọc được chứ!

Và đến ngày hôm nay, tôi quyết định tìm đọc lại sau nhiều năm tự tin hơn với khả năng cảm thụ của mình. Và tôi hiểu rằng, có những cuốn sách mình thấy không hay, không hẳn vì nó, mà bởi vì chưa đến thời điểm thích hợp để mình trải nghiệm mà thôi…

Patrick Suskind sinh năm 1949 tại miền nam nước Đức. Ngay từ thời còn là sinh viên ông đã viết kịch bản cho truyền hình Đức. Với kinh nghiệm có từ một nhà viết kịch bản, ông đã sáng tác ra Mùi Hương – tác phẩm được đánh giá là một “hiện tượng văn học” ở đất nước này từ sau Thế chiến thứ hai. Không chỉ ở khuôn khổ trong nước, Mùi Hương cũng bước ra toàn thế giới khi được dịch ra trên 46 thứ tiếng, ấn hành 15 triệu bản. Đứa con đầu tay này của ông như một “lời đáp trả của Châu Âu với chủ nghĩa hiện thực huyền ảo Mỹ Latinh”.

Tên sách là Mùi Hương, nhưng lại bắt đầu bằng “Mùi hôi”. Ngay tại thủ đô của nước Pháp, thứ đập vào mắt ta không phải khung cảnh hoa lệ cao sang, mà lại là những mùi hôi bốc ra từ mọi nơi, mọi chỗ, thậm chí từ mọi người. Tác giả dành gần một trang sách chỉ để liệt kê đủ loại mùi hôi ở vùng đất này. Và chính tại nơi hôi nhất của cái thành phố hôi hám này, Grenouille đã ra đời. Nếu không vì hắn khóc ré lên để giành giật sự sống, thì có lẽ hắn đã nằm chung với mớ rác hôi thối nhất, chờ đợi để thải đi rồi. Một kẻ gom góp hết những thứ ô uế nhất kể từ khi vừa lọt lòng, liệu tương lai hắn sẽ thành người như thế nào đây? Hay nói đúng hơn, hắn sẽ sinh tồn như thế nào đây?

Bởi ngay từ ban đầu, tôi có cảm giác tác giả đã không trao quyền làm người cho Grenouille. Đứa trẻ sơ sinh nào cũng có mùi, chân có mùi sữa đông, thân mình có mùi bánh kếp, còn phía trên đầu lại thơm mùi caramel ngọt ngào… Với những hình hài bé nhỏ thế này, người ta để ý sâu sắc hơn đến mùi hương để cảm nhận và phân biệt chúng nó. Nhưng với Grenouille, hắn không có mùi, không hề một chút thơm tho, thậm chí một tẹo mùi hôi từ nơi hắn sinh ra, cũng không có. Hắn thậm chí còn thua cả hòn đá, khúc gỗ, bởi ít ra những thứ ấy còn có mùi… Và điều đó khiến người ta sợ hãi, xa lánh và nguyền rủa hắn.

Trớ trêu hơn nữa là, dù không mang mùi hương trên người – một thứ tuy vô hình không thể nắm bắt, nhưng lại mạnh mẽ để khẳng định sự tồn tại, Grenouille lại có một chiếc mũi còn hơn cả thần thánh. Hắn không nhìn bằng mắt, nghe bằng tai, cảm nhận bằng xúc giác. Mà tất cả giác quan của hắn đều tập trung hết ở cái mũi lạ lùng ấy. Hắn học phân biệt đồ vật từ mùi hương, định hướng cũng từ mùi hương, và biết được người ta như thế nào, cũng chỉ từ những mùi mà họ tỏa ra. Cả trăm ngàn từ vựng để diễn tả mùi, dường như chẳng là gì so với kho tàng mùi hương đồ sộ mà hắn cảm nhận, bóc tách, phân biệt được.

Sau khi cảm nhận và khinh thường trước những thứ mùi tầm thường ấy, “kẻ lộn giống” này quyết định tìm ra một mùi hương độc nhất vô nhị, một mùi hương có thể khiến cả thế giới tôn sùng, ngây ngất, quỳ mọp dưới chân hắn. Và hắn nhận ra, chính mùi hương thanh khiết, tinh khôi tỏa ra từ những nàng trinh nữ xinh đẹp là thứ hắn tìm kiếm. Và điều đó đã dẫn đến hành trình sát nhân của hắn.

Thật sự rằng khi đọc cuốn sách này, thì điều tôi phải bỏ đi, chính là lòng nhân từ của mình. Và thay vào đó là cảm nhận hành trình này chỉ bằng cái mũi mà thôi. Bởi, nhân tính là điều không hề tồn tại ở cuốn sách này. Không hề thương xót cho thân phận lạ kỳ của Grenouille, cũng không có chút xót xa cho những nạn nhân của hắn, những câu văn có phần lạnh lùng xoáy sâu vào hành trình ấy, cứ như đang nhẹ bẫng kể về một câu chuyện phiếm nào đó. Tôi chỉ đơn giản thấy một tên sát nhân khôn ngoan, lọc lõi, chẳng hề có chút lương tâm, xuống tay sát hại nạn nhân của mình như thể đang trong quá trình chưng cất lấy hương từ những bông hoa mà thôi.

Thường khi đọc một cuốn sách, tôi sẽ có riêng cho mình nhân vật yêu thích nhất, hoặc căm ghét nhất. Nhưng riêng với Mùi Hương, tôi không tìm được những điều này. Không phải là ghét, hay kinh tởm, chỉ đơn giản là tôi thấy lạ lùng và có phần hoang mang trước mọi nhân vật ở cuốn sách này. Một thế giới lạ lùng của Grenouille chắc hẳn sẽ không thể bình thường như thế giới con người rồi! Tất cả mọi người chỉ như vật chủ để con bọ chét Grenouille bám vào, hút máu, khi cạn máu cũng là lúc hết giá trị, vậy thì nên biến khỏi cuộc đời này thôi! Từ tên chủ cửa hàng thuộc da, đến ông vua nước hoa Baldini… chẳng ai có kết cục tốt sau khi tiếp xúc với hắn!

Điều gì đã dẫn đến mục tiêu tồn tại lạ lùng của Grenouille nhỉ? Sự khiếm khuyết mùi hương ở hắn dường như cũng là một ẩn dụ cho sự không được tồn tại đúng nghĩa. Ta thấy hắn cô độc, kiêu ngạo, khôn lanh, căm ghét loài người. Nhưng ẩn sau những điều đó là gì? Tôi nghĩ chính là sự cô đơn đến cùng cực, một khao khát được tồn tại, thậm chí hòa tan với thế giới này, nhưng không thể, hắn chỉ có thể mờ nhạt đứng ngoài rìa xã hội. Ngửi được kẻ này lọc lõi ra sao, kẻ kia hào nhoáng thế nào, nhưng lại bất lực không thể định nghĩa bản thân. Hành động sát nhân của hắn dường như là một sự chứng tỏ của khao khát ẩn sâu này. Từ việc thèm khát được công nhận sự tồn tại trong xã hội này, đã biến chất thành ham muốn được đứng trên cao, để bao kẻ sùng bái, cuồng si hắn…

Sự kiện xảy ra trên giàn treo ở Grasse ngày hôm ấy như một sự thăng hoa đáng khinh cho tất cả những khao khát này của hắn. Đây có lẽ là diễn biến khiến tôi khó chịu nhất trong tất cả những cuốn sách mà tôi đã từng đọc. Ấy vậy nhưng đừng hiểu nhầm, tôi không ghét tác giả, không chê cách viết của ông ấy! Mà là những gì xảy ra đã vượt quá khuôn khổ hiểu biết và ranh giới của bản thân tôi. Càng đọc tôi càng cảm thấy nôn nao khó chịu, thậm chí tức điên lên! Tôi biết đó chính là khi giới hạn của bản thân bị chạm đến, cũng như hàng ngàn người trong ấy, khi giới hạn bị vứt bỏ, thì chỉ còn lại những điều mà Grenouille nhìn vào và nhếch mép cười khinh khi!

Kết cục dành cho “con cóc đen” ấy đến bây giờ vẫn khiến tôi mông lung. Đó phải chăng là điều hắn muốn, sau khi đã tìm ra hết mục đích sống của bản thân, sau khi đã nhìn thấu bản chất con người? Câu hỏi này tôi nghĩ mỗi độc giả sẽ có câu trả lời riêng cho mình!

Đây là một cuốn sách mà mọi tình tiết, diễn biến, thậm chí đến tâm lý nhân vật đều theo những đường hướng mà tôi không thể lường tới được. Có bị mê hoặc bởi mùi hương từ những áng văn này không? Với tôi thì chưa đến mức ấy. Nhưng tôi như đang lạc lối giữa màn sương mù với những mùi hương lạ lùng đến mức gắt mũi này! Chưa bao giờ tôi thấy khứu giác được mô tả kĩ càng và diệu kỳ đến thế! Patrick Suskind quả là một phù thủy với Mùi Hương…

Với tôi thì Mùi Hương chính là một sự sáng tạo bậc thầy, một áng văn cực kỳ đặc sắc cho những ai muốn trải nghiệm một điều mới lạ, độc nhất vô nhị trong làng văn chương. Không đi theo những đường hướng thường thấy ở những tác phẩm khác, Mùi Hương tự mình tạo ra một con đường mờ ảo, mông lung từ dải mùi lạ lùng. Là một chai nước hoa của sự cô độc, khao khát tồn tại của con người!

Đánh giá cá nhân: 8.5/10