Có một Ivan Turgenev vừa quen vừa lạ trong tập truyện ngắn Nhật Ký Của Một Con Người Thừa

Nhật Ký Của Một Con Người Thừa là tập truyện ngắn được phát hành nhân dịp kỉ niệm 200 năm sinh (1818 - 2018) của đại văn hào Ivan Turgenev. Tập gồm 5 truyện với 1 truyện vừa và 4 truyện ngắn: Nhật Ký Của Một Con Người Thừa, Ba Bức Chân Dung, Mumu, Giấc Mơ và Bài Ca Chiến Thắng. Trong đó 3 truyện đầu thuộc chủ đề sáng tác quen thuộc xoay quanh đời sống của giới quý tộc và tầng lớp nông nô Nga, 2 truyện còn lại nằm trong danh sách “những truyện bí ẩn” (gồm khoảng 30 truyện) được sáng tác với một phong cách rất khác của ông. Mình sẽ review tóm tắt nhanh từng truyện theo đúng thứ tự trong sách, vì cả 5 truyện mình đều cảm thấy khá thú vị.

Nhật Ký Của Một Con Người Thừa

“Người thừa, người thừa... Tôi nghĩ ra một từ thật xuất sắc Càng đào sâu tìm hiểu mình, càng chăm chú xem xét lại cuộc sống đã qua, tôi càng khẳng định chân lý xác đáng của cụm từ này. Người thừa - chính xác quá. Từ này không dùng được với những người khác... Con người ta có thể độc ác, tốt bụng thông minh, ngu ngốc, dễ chịu và khó chịu; nhưng mà thừa thì không.”

Một nhà quý tộc sa sút mới chừng 30 tuổi, sống lẻ loi trong căn phòng nhỏ, sắp chết. Trong những ngày ngắn ngủi còn lại, anh ta viết nhật ký để kể cho độc giả nghe về cuộc đời 30 năm làm “người thừa” của mình. “Người thừa” không có nghĩa là ngu ngốc hay vô dụng, mà “thừa” theo nghĩa có cũng được mà không có cũng chẳng sao. Anh quý tộc nọ nhìn nhận về cuộc đời mình như vậy. 

Lật giở từng trang nhật ký thì độc giả sẽ hiểu tại sao anh ta cho rằng mình là kẻ “thừa” như thế. Bởi không dưới một lần anh ta đánh mất điều quan trọng chỉ vì một tâm hồn đa cảm, anh ta luôn cảm thấy người khác sẽ làm tốt hơn mình. Đó là “căn bệnh” chung của giới quý tộc lúc ấy được Turgenev khắc họa thành một dạng nhân vật biểu trưng. Những quý tộc không tìm được đúng vị trí của mình trong quá trình thay đổi của nước Nga, họ dành gần hết cuộc đời vào việc nhìn nhận giá trị của bản thân mà không thực sự để tâm đến những thứ cần làm.

Ba Bức Chân Dung

Nếu so với các truyện còn lại thì Ba Bức Chân Dung không để lại quá nhiều ấn tượng với mình, nhưng không có nghĩa là nó không hay. Câu chuyện bi kịch về mối tình vụng trộm ngang trái đã hủy hoại cuộc đời của 2 con người vô tội: Một cô tiểu thư được nâng niu kĩ lưỡng lần đầu biết vị tình yêu và chàng hôn phu thật thà nhưng xấu số. Họ đã có thể hạnh phúc nếu người anh trên danh nghĩa của cô gái không xuất hiện, một kẻ được nuông chiều trong mọi thói xấu chốn kinh đô. 

Sau cùng chẳng còn cách nào cứu vãn cho tình huống éo le bắt đầu từ sự ích kỉ, dự định ấm êm của hai gia đình nay lại thành sự ép buộc đơn phương. Điều mình thấy rõ nhất trong câu chuyện này là sự nhẫn nhục của người phụ nữ, ở cả người mẹ và cô con gái. Nó dẫn đến việc dù kết cục thế nào thì họ cũng sẽ là người gánh chịu nhiều nhất.

Mumu

Anh nông nô Gheraxim dù khỏe mạnh nhưng lại mắc chứng câm điếc bẩm sinh, dẫu bản tính anh hiền lành thì cũng chẳng có ai muốn thân thiết. Vậy nên chú chó Mumu được nhặt về đã trở thành cả gia đình của Gheraxim. Anh chăm bẵm, cưng nựng nó chẳng khác nào một đứa con. Mumu là tài sản quý giá nhất của anh. Nhưng điều quý giá ấy bị tước mất chỉ vì một hôm tâm trạng thất thường của bà chủ. 

Turgenev đã để Gheraxim câm điếc đại diện cho những nông nô sống cam chịu dưới sự chuyên quyền đến vô lý của tầng lớp địa chủ, họ bị chèn ép tới mức buộc phải vùng lên. Đây cũng là truyện làm mình cảm động nhất, biến cố xảy đến với Gheraxim và Mumu thực sự đã để lại ấn tượng sâu sắc với mình. Quả thực không có gì khó hiểu khi Mumu được xem là truyện ngắn buồn nhất của Turgenev viết về chủ đề này. 

Giấc Mơ

“Tôi nhìn lại phía sau: cả ở đó cũng trống trải như thế: những mảng đồi vô hồn phía chân trời... và chỉ có thế! Tôi thấy sợ hãi ghê gớm khi đế con người bất hạnh này nằm lại trong cô đơn, với rong biển, làm mồi cho chim và cá: một tiếng nói bên trong bảo với tôi rằng tôi phải đi tìm, phải đi gọi người, nếu không phải để giúp đỡ - giờ thì còn giúp gì được nữa! - thì chí ít cũng là để thu dọn, để đưa ông ấy vào dưới một mái nhà... Thế nhưng một nỗi sợ hãi bất chợt bao trùm lấy tôi.”

Thực lòng thì mình chẳng hiểu nổi Turgenev muốn truyền tải điều gì thông qua Giấc Mơ khi mở đầu bằng một sự mơ hồ và để lại cái kết lấp lửng. Mạch truyện trong Giấc Mơ được sắp xếp đan xen giữa thực và ảo, có những lúc mình cũng không tài nào phân biệt được. Người đàn ông xa lạ những năm trước là cơn ác mộng cả đời của người mẹ, nay lại đến tìm người con trai trong cả thực và mơ. Người con trai ngạc nhiên nhưng không bất ngờ trước sự xuất hiện của kẻ xa lạ, anh ta có chút mong chờ lại có chút sợ hãi. Liệu có thật là ông ta không hay chỉ đơn giản là bóng hình mờ ảo trong quá khứ nay vô thức hiện về? Là giấc mơ quá giống thực hay tại tâm trí của anh ta vốn không đặt ở nơi này? 

Bài Ca Chiến Thắng

Trong cả 5 truyện thì có lẽ truyện cuối cùng này là truyện mình thấy thú vị nhất, vì nó không chỉ lạ lùng mà còn mang màu sắc hơi kinh dị. Bối cảnh phương Tây kết hợp với các yếu tố bí ẩn ma mị phương Đông. Nhất là khi được viết dưới ngòi bút mô tả chân thực của Turgenev, bầu không khí trong truyện lại càng hồi hộp. Mình đã hơi rợn người khi tưởng tượng về căn phòng âm u nơi Fabi chứng kiến nghi thức hồi sinh đầy rùng rợn do tên người hầu câm thực hiện. Bản nhạc Bài Ca Chiến Thắng là dấu hiệu mở màn cho những sự kiện kì lạ trong gia đình nhà Fabi – Valeria, và cũng chính nó xuất hiện ở cuối truyện như một lời cảnh báo rằng một cái chết vẫn chưa phải là kết thúc.

“Giai điệu si mê tuôn chảy qua cây vĩ rộng, cong xuống thật đẹp như chính con rắn đã lấy da mình bọc vỏ đàn. Giai điệu đó rạng ngời và rực cháy như ngọn lửa, như một niềm vui chiến thắng khiến cả Fabi lẫn Valeria đều cảm thấy khiếp hãi trong lòng và nước mắt cứ trào ra...”

Cả hai truyện cuối đều là những truyện mà mình nghĩ mọi người nên đọc thử và tự cảm nhận. Vì thú thực là dù đã đọc đi đọc lại để ngẫm thì mình cũng không quá rõ ràng về những ẩn ý đằng sau.  

Và điều mình muốn nhắc đến cuối cùng là dù truyện buồn hay kinh dị thì cũng không thể nào không nhắc đến những đoạn tả thiên nhiên đẹp đến nao lòng của Turgenev. Đến giờ ông vẫn là tác giả mình thích nhất trong khoản này, chỉ cần một đoạn ngắn thôi cũng đủ để ông vẽ nên một khung cảnh cực kì nên thơ. Tất nhiên đó không phải là yếu tố chính của những câu truyện, nhưng luôn là yếu tố hàng đầu mỗi khi mình đề cử truyện của Turgenev. Tổng kết lại thì đây là một cuốn mình cực kì hài lòng sau khi say giọng văn của ông trong Bút Ký Người Đi Săn.

Đánh giá cá nhân: 5/5

Hoàng Linh