Juan Ramon Jiménez (1881 – 1958) là nhà thơ Tây Ban Nha đoạt giải Nobel Văn học năm 1956. Ông sáng tác tập thơ văn xuôi Con Lừa Và Tôi từ năm 1914 đến năm 1917. Tác phẩm này bán rất chạy ở các nước Mỹ Latinh và đưa danh tiếng của Jiménez lan rộng ở Mỹ.

Con Lừa Và Tôi là một chuỗi những mẩu chuyện nho nhỏ nối tiếp nhau, chất chứa những cảm xúc của nhân vật “tôi” khi đồng hành cùng chú lừa Platero băng qua bao cảnh sắc xinh tươi của vùng làng mạc. Con Lừa Và Tôi gồm 76 chương, nghe có vẻ nhiều nhưng thực chất chỉ có hơn 200 trang mà thôi. Tác phẩm không dài, cũng không có chi tiết nào phức tạp, nhưng mình không thể đọc lướt như kiểu đọc báo được. Phải đọc chậm, nghiền ngẫm thì mới cảm nhận được cái hay của tác phẩm này.

Người thi sĩ nghèo, cũng chính là nhân vật “tôi”, xem chú lừa Platero như điều quý giá nhất mà ông có được. Nó là nàng thơ, là tri âm tri kỷ, là kẻ bầy tôi trung thành và cũng là người bạn đồng hành đáng mến. Người thi sĩ trò chuyện rất nhiều với Platero, bằng lời nói, bằng ánh mắt hay những cái vuốt ve, và ông biết rằng con lừa luôn hiểu ông và đáp lại như ông mong đợi. Những màn độc thoại của thi sĩ hướng về phía chú lừa cho mình thấy được mối tâm giao đặc biệt giữa hai nhân vật này: hai mà như một, không thể tách rời.

“Muôn hồng… Đôi mắt ngươi cũng thế, Platero ạ. Đôi mắt ngươi mà ngươi không nhìn thấy, mà ngươi an nhiên hướng nhìn trời, cũng là hai đóa hoa hồng xinh.”

Người thi sĩ và con lừa ngao du qua một miền quê ở Tây Ban Nha, nơi thiên nhiên đọ sắc và cũng là nơi con người sống mộc mạc, giản dị. Những áng văn miêu tả trải dài xuyên suốt tác phẩm, tràn đầy chất nhạc và chất thơ. Những sự liên tưởng, so sánh trong văn miêu tả của Jiménez rất độc đáo đối với mình, vì trước đây mình chưa bao giờ đọc những lời lẽ miêu tả đẹp như thế. Dưới ngòi bút của ông, cột nước bắn tung tóe trở thành “một tòa nhún nhảy, làm bằng trong mát và diễm lệ”, còn cái giếng thì là “cái chữ gì mà sâu, mà lục, mà mát, mà vang vang đến thế!”. Người thi sĩ trong tác phẩm quả là có con mắt tinh tường khi ông tìm thấy được vẻ đẹp từ những điều nhỏ bé nhất. Dường như không có thứ gì lọt qua khỏi mắt ông, cho dù đó là vũng nước tù, trái tim của trẻ thơ hay một linh hồn đã lìa trần thế.

“Platero, vừa uống xong hai thùng nước lấp lánh đầy sao của cái giếng trong bãi nuôi, nó đi về chuồng, thong thả, lãng đãng giữa đám hoa đại quỳ [...]

Phía trên cái mái nhỏ có quyện một mùi ẩm dịu của tháng chín, làng mạc ở xa ngủ vùi, tiết ra hơi nồng của thông. Một đám mây đen lớn, giống con gà mái khổng lồ đẻ trứng vàng, đẻ ra một vầng trăng treo trên đồi.”

Rải rác trong chuỗi ngày rong ruổi là những suy nghĩ của người thi sĩ về phận đời, phận người. Ông viết lại nhiều sắc thái cuộc sống của người dân nơi đây, và dù ông không bình luận nhiều, mình vẫn cảm nhận được sự vui tươi hiền hòa hay nỗi thương tiếc trong từng câu chữ. Có trò chơi, lễ hội, mùa thu hoạch thì cũng có nghèo đói, bệnh tật, cái chết. Những mẩu chuyện buồn giúp mình nhìn thấy lòng trắc ẩn của người thi sĩ trước những mảnh đời khốn khó, và cũng cho mình khoảng lặng để ngẫm nghĩ về những mảnh đời ấy. Lẩn khuất trong vẻ đẹp của làng mạc là cậu bé câm đã lìa trần trong xế tà, đứa con gái nhếch nhác của bác bán than đang ru em ngủ, những người Bohemian nghèo khó, tên mục tử khao khát có được con lừa,...

Cho dù là viết về con người hay về thiên nhiên, nhân vật “tôi” chẳng bao giờ để lộ quá nhiều suy nghĩ, nhưng ông vẫn khiến cho mình hiểu được tâm tư của ông chỉ với vài dòng ngắn ngủi. Tâm hồn của ông đẹp biết bao khi ông yêu những vẻ đẹp phù du nhất, trân trọng từng khoảnh khắc của cuộc sống và gửi gắm vào đó những ý thơ. Mình ước chi có được một tâm hồn giống như ông để quên đi bao sự xấu xí ác độc của cuộc đời.

Con Lừa Và Tôi không có cốt truyện, không kể về điều gì cụ thể, cũng không có vần điệu vì đây là thơ văn xuôi, ấy thế mà vẫn đầy lôi cuốn. Sức hấp dẫn của tác phẩm này đến từ những suy tưởng giàu sức khơi gợi, chất triết lý thâm thúy, khả năng miêu tả đầy mê mị. Tất cả tạo nên những âm hưởng dịu nhẹ trong lòng mình. Giữa dòng đời tấp nập, nếu mình đi chậm lại và ngắm nhìn xung quanh, liệu mình có thể vươn tay ra mà nắm lấy ý thơ giống như người thi sĩ trong Con Lừa Và Tôi?

Chấm điểm: 8/10.