“Các nhà văn sử học đời sau, khi nói tới sự phát triển của tiếng Nga, sẽ nói rằng ngôn ngữ này do Pushkin, Turgenev và Chekhov xây dựng nên.” – Maxim Gorky

Ivan Sergeyevich Turgenev sinh năm 1818 trong một gia đình quý tộc ở Oryol, là một trong những nhà văn Nga bậc nhất vào thế kỉ XIX. Tập truyện ngắn Bút Ký Người Đi Săn xuất bản năm 1852 là một bước tiến lớn thể hiện quyết tâm đấu tranh của ông với chế độ nông nô cũ. Quyển sách đã bị cấm tái bản một thời gian dài vì nó không chỉ thi vị hóa những người nông dân mà còn phóng đại sự đau khổ của họ dưới ách thống trị của các địa chủ.

Đây là tập bút ký kể dưới góc nhìn của một nhà quý tộc trẻ thích các cuộc săn dạo trong rừng. Mình nghĩ Turgenev viết dựa trên trải nghiệm thực tế vì chính ông cũng có sở thích này. Trong Bút Ký Người Đi Săn ta sẽ bắt gặp rất nhiều nhân vật: từ những người nông dân cùng cực đến những tay địa chủ keo kiệt, từ hạng nô lệ bần hàn đến giới quý tộc cũ ôm đầy thành kiến, từ tiếng cười giữa đồng của những đứa bé chăn ngựa đêm đến tiếng khóc ai oán của bà góa giữa con đường đầy bụi đất. Có kẻ xảo trá, cay nghiệt, cũng có người vô cùng tốt tính.

Bút Ký Người Đi Săn có lẽ là quyển sách dùng con chữ phác họa thiên nhiên hay nhất mình từng đọc, những bức tranh về thiên nhiên nước Nga tráng lệ, xinh đẹp phảng phất nỗi buồn trầm lắng lần lượt hiện ra dưới bàn tay Turgenev. Đến Lev Tolstoy cũng đã từng nhận xét về Turgenev rằng: “Có một thứ mà ông là một nghệ sĩ điêu luyện đến nỗi tay ta không thể cử động được nữa nếu chạm vào nó sau ông – đó là thiên nhiên. Với ông chỉ cần hai, ba nét là nó đã tỏa hương rồi.”

Mình thích cách tác giả xây dựng hình tượng nhân vật chính – một chàng quý tộc trẻ có sở thích săn bắn và ngao du đây đó với chú chó săn của mình, luôn mong muốn được nghe về cuộc sống của những người ở tầng lớp dưới (đôi khi là nghe một cách lén lút). Vì để có những trải nghiệm thú vị nhất mà anh ta thậm chí không ngại lội vào đầm lầy hay ngủ trong kho chứa rơm, những việc giới quý tộc không bao giờ thử.

Nhờ vậy mà độc giả mới được cảm nhận chiều hoàng hôn đẹp đến nao lòng, buổi tối đầy sao ở đồng cỏ ngựa đua hay tán rừng xanh mát giữa Kraxivaia trên mặt giấy. Cảm giác đọng lại nhiều nhất với mình sau khi khép lại sách là sự choáng ngợp trước vẻ đẹp hùng vĩ và thơ mộng của thiên nhiên Nga dưới ngòi bút tinh tế bậc thầy của Turgenev.

“Nằm ngửa lưng trong rừng và nhìn lên cao là một cái thú tuyệt trần! Bạn có cảm giác như bạn đang nhìn cái biển không đáy, dường như cái biển ấy trải rộng dưới lưng bạn, dường như cây cối không mọc từ dưới đất lên, mà chúng là rễ của những cây khổng lồ ăn lan xuống, cắm thẳng vào những làn sóng trong như pha lê. Lá cây khi thì ánh lên màu ngọc bích, khi thi sậm lại thành một màu lục ánh vàng gần như đen. Xa tít trên kia, cuối một cành cây mảnh, một chiếc lá không lay động in lên mảng trời xanh trong, và cạnh đó một chiếc lá khác rung rinh...”

Hai mươi lăm truyện ngắn với đủ loại hình thức như bút ký phong tục, truyện ngắn tâm lý, phác họa chân dung nhân vật hoặc phong cảnh và có cả những truyện có kết cấu phức tạp gần với truyện vừa. Một tổ hợp vô cùng đa dạng với mỗi truyện là cuộc đời của một hay nhiều nhân vật khác nhau, nhưng không ai lẫn vào ai được. Trong đó có vài nhân vật để lại ấn tượng với mình nhiều hơn những nhân vật khác như Khor, ông lão Kassyan và ngài địa chủ Radilov.

Khor là một mujich (nông nô đã bán mình cho các địa chủ) sống trong lãnh địa của ngài Polutikin, ông ta khôn ngoan hơn hẳn so với những tay mujich khác. Khor biết nhiều thứ và trải đời nhiều, sống một cách lý trí và thiết thực đến mức làm nhân vật chính phải ngạc nhiên. Khor có thể mua tự do cho bản thân và gia đình nhưng lại không làm thế.

Kassyan sống trong ngôi làng hoang vắng chỉ có bốn gia đình với lối sống khắc khổ và những suy nghĩ không tài nào hiểu được. Ông ta bằng lòng với cuộc sống đầy đau khổ và túng thiếu nhưng không mảy may chịu được cuộc sống bị bó hẹp trong một ranh giới nào đó.

Radilov sống trong trang viên giàu có với một tổ hợp gia đình kì lạ gồm người mẹ già, một lão làm thuê từng là địa chủ và cô em gái của người vợ quá cố. Ngài địa chủ niềm nở và thân thiện nhưng luôn mang cảm giác sầu muộn.

Kể sơ về họ là để chia sẻ với mọi người rằng sẽ có đủ loại người kỳ lạ xuất hiện trong Bút Ký Người Đi Săn, với giọng kể có lúc sầu thảm, có lúc hài hước, có lúc đồng cảm cũng có lúc mỉa mai. Turgenev không vẽ nên một bức tranh toàn cảnh lớn mà ông vẽ từng bức tranh nhỏ, nghe có vẻ rời rạc nhưng dần dần lại thống nhất với nhau bằng lời người kể chuyện. Một tác phẩm mà mình nghĩ không thể bỏ qua nếu muốn trải nghiệm văn học Nga, để biết tại sao Turgenev lại có sức ảnh hưởng lớn như thế trong việc định hướng nền văn hóa và xã hội Nga sau này.

Đánh giá cá nhân: 5/5

Hoàng Linh