“Nhưng mẹ ơi, con không muốn lớn lên…” – J.M.Barrie, Peter Pan.

Hẳn ai trong chúng ta cũng biết đến Peter Pan - nhân vật hư cấu của nhà văn James Matthew Barrie và cũng đã xuất hiện trong nhiều tác phẩm của hãng Hoạt hình Walt Disney. Peter Pan mang hình hài của một thiếu niên 12 tuổi, luôn muốn vui chơi và hưởng thụ cuộc sống. Cậu chối bỏ “sự trưởng thành” và mãi mãi không chịu lớn lên. Chính vì đặc trưng ấy mà cái tên Hội chứng Peter Pan – được dùng để gọi những người mãi mãi cũng không chịu lớn lên.

Vấn đề này hiện nay ngày càng trở nên phổ biến khi đối với một số ngƣời việc trở nên trưởng thành là vô cùng khó khăn vì họ phải đối mặt với nhiều vấn đề. Trưởng thành mang đến những việc phức tạp khiến nhiều người lo nghĩ nhƣ những thử thách trong mối quan hệ, kết hôn và dạy dỗ con cái, trả những khoản vay sinh viên, thẻ tín dụng ngân hàng hết hạn, chăm lo cho cha mẹ khi về già, đối mặt với cơm áo gạo tiền, thất nghiệp và còn rất nhiều thứ khác cần phải hoàn thành khi chúng ta trở thành ngƣời lớn. Vì vậy, nhiều ngƣời chọn cách muốn quay trở lại thuở thiếu niên, khi trách nhiệm trƣớc hết của mình là những bài kiểm tra trên lớp và phụ mẹ làm việc nhà.

Vậy bài viết hôm nay sẽ giúp bạn hình dung rõ hơn về khái niệm, những biểu hiện cụ thể cũng nhƣ những giả thuyết về con đƣờng hình thành nên hội chứng Peter Pan.

Khái niệm hội chứng Peter Pan

Hội chứng Peter Pan là hội chứng chỉ những người không muốn hoặc cảm thấy không thể trƣởng thành. Đặc trưng bởi cảm xúc và hành vi tuy lớn nhưng vẫn giống như đứa trẻ. Hiện này, hội chứng Peter Pan có thể được chẩn đoán khi một cá nhân xuất hiện các dấu hiệu và triệu chứng. Tuy nhiên, rối loạn này vẫn chƣa đƣợc WHO chấp nhận (Tổ chức Y tế Thế giới) và chƣa đƣợc Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ công nhận là rối loạn tâm thần.

Biểu hiện hội chứng Peter Pan:

Hội chứng Peter Pan có thể xuất hiện ở cả nam lẫn nữ, nhƣng đàn ông thƣờng mắc hội chứng này nhiều hơn. Đặc trƣng của những người mắc hội chứng này là thƣờng hành xử nhƣ trẻ con và hay trốn tránh trách nhiệm của ngƣời lớn. Nhìn chung lại, hội chứng Peter Pan có một số biểu hiện sau đây:

Dễ tự ái

Những ngƣời mắc hội chứng Peter Pan dễ tự ái. Họ cần ngƣời khác quan tâm đến cảm xúc của họ nhƣng bản thân họ lại không màng đến cảm xúc của ngƣời khác. Họ dễ nổi giận chỉ vì người khác bày tỏ quan điểm không giống mình và luôn cho rằng những ngƣời xung quanh đang công kích họ. Mức độ nhạy cảm và giới hạn cái tôi quá cao khiến họ không cho phép ngƣời khác chạm vào lòng tự trọng của họ dù chỉ một chút.

Không thể xử lý xung đột trong mọi trường hợp

Những ngƣời mắc hội chứng Peter Pan thƣờng phản ứng với xung đột theo 2 cách: Chạy trốn: Im lặng trước cuộc thảo luận, rời khỏi nhà hoặc khóa mình trong căn phòng và làm bản thân xao lãng bằng những việc khác,… là cách mà các “Peter Pan” thƣởng sử dụng khi phải đối mặt với một vấn đề mà họ không biết cách ứng phó. Đôi khi, họ nghĩ trì hoãn hoặc làm lơ thì vấn đề sẽ tự đƣợc giải quyết, giống nhƣ đứa trẻ khi sợ hãi thƣờng hay bịt mắt và tin rằng thứ làm chúng sợ sẽ biến mất.

Trả đũa: Trước một cuộc tranh luận hoặc cãi vã, nếu không chạy trốn, ngƣời mắc Hội chứng Peter Pan sẽ phản ứng theo kiểu “ăn miếng trả miếng”. Họ sẽ nói hoặc làm những điều tổn thƣơng bạn giống như cách mà họ đang cảm thấy bị tổn thƣơng. Có thể họ sẽ la hét, xúc phạm, thậm chí là ném đồ đạc.

Ghét bị từ chối và sợ hãi sự cô đơn

Nỗi sợ bị từ chối là sự sợ hãi, lo lắng và trốn tránh khỏi những điều khiến cho con ngƣời cảm thấy xấu hổ, bị phán xét tiêu cực, bị bỏ rơi và cô lập bởi những ngƣời khác. Những ngƣời này thƣờng sợ cô đơn, vì vậy họ cố gắng bao quanh mình với những ngƣời đáp ứng nhu cầu của họ. Như một đứa trẻ, họ luôn sợ bị bỏ rơi bởi những ngƣời thân yêu nhất của mình. Mỗi khi bị từ chối, họ sẽ cảm thấy thế giới dƣờng nhƣ bị sụp đổ.

Thiếu tự tin

Việc dễ tự ái và ghét sự chỉ trích của mọi ngƣời xuất phát từ sự thiếu tự tin của những ngƣời mắc hội chứng Peter Pan. Người mắc hội chứng này thích tìm đến thế giới tƣởng tƣợng – một thế giới tốt đẹp và mọi chuyện luôn diễn ra dễ dàng – vì bản thân họ ghét bị ràng buộc bởi những khó khăn của người trƣởng thành. Và khi quay trở lại thực tại, họ tự nhận định và ngụy biện những việc làm của mình bằng sự thiếu tự tin, do họ không có đủ tự tin để trưởng thành và làm việc như người bình thường.

Rất khó thể hiện cảm xúc

Họ đã không phát triển khả năng đối phó với những thất vọng nhỏ của cuộc sống, và do đó, họ có thể bị tổn thương dễ dàng. Để bảo vệ bản thân khỏi những tổn thƣơng, họ có xu hƣớng thể hiện thái độ “không quan tâm” và có xu hƣớng né tránh những yếu tố có thể gây đau đến họ. Lâu dần, họ không thể có khả năng phát triển những cảm xúc dù là tích cực hay tiêu cực, bởi lẽ ban đầu họ đã không có cơ hội tiếp xúc với tình huống để phát sinh cảm xúc. Điều này khiến họ không có khả năng bộc lộ và phát triển cảm xúc của mình

Cảm giác qua loa, hời hợt khi làm việc

Những người mắc hội chứng Peter Pan thường chỉ làm việc khi cảm thấy thích và chỉ có hứng thú trong một thời gian nhất định, sau đó sẽ cảm thấy chán. Họ đã không thật sự chú tâm vào mỗi khi làm việc, vì họ quá mức phụ thuộc vào ngƣời khác nên không thể tự lập trong công việc của mình. Dẫn đến những cảm giác chán chường, ngán ngẩm, qua loa khi làm việc, họ không thể tập trung vào công việc nếu nhƣ không có ai dẫn dắt. Điều đó ảnh hƣởng đến năng suất và hiệu quả công việc của họ, dần dần họ không thể thành công trong công việc của mình. Hầu hết các Peter Pan thƣờng không có công việc ổn định, họ phụ thuộc kinh tế vào gia đình.

Không thích tham gia thiết lập mạng lưới quan hệ, gặp khó khăn với đồng nghiệp: Kết quả là họ cảm thấy cực kỳ đơn độc. Họ có xu hƣớng lờ đi các vấn đề thực sự liên quan đến điểm yếu trong công việc của họ khiến họ có những khó khăn trong vấn đề trao đổi, giao tiếp với đồng nghiệp. Điều đó cộng thêm việc không sẵn sàng trau dồi kiến thức chuyên môn thật tốt ở một lĩnh vực khiến họ khó phát triển sự nghiệp của mình. Họ có xu hƣớng thích việc làm ổn định, dễ dàng, không có chí tiến thủ, tránh việc khó, ngại thay đổi,… Thậm chí, một số ngƣời còn không có khả năng tự kiếm việc làm.

Đeo đuổi những giấc mộng hão huyền

Tuy đã lớn song tâm hồn và biểu hiện bề ngoài vẫn như trẻ con. Họ có những giấc mơ không phù hợp với thực tế, thƣờng xuyên mơ mộng về 1 thế giới “màu hồng trong truyện cổ tích”. Hơn thế nữa, những ngƣời mắc hội chứng Peter Pan có biểu hiện này thƣờng phóng đại những giấc mơ hão huyền lên và không cho phép bất kì ai đƣợc xâm phạm vào giấc mơ của mình. Họ có thể tức giận, thậm chí là xảy ra xung đột nếu có ai góp ý hoặc bình luận về giấc mơ của họ. Thực tế thì họ vẫn không phấn đấu và chỉ có thể tưởng tượng mỗi ngày.

Thường cho mình là trung tâm của vũ trụ:

Những ngƣời mắc hội chứng Peter Pan khi có biểu hiện này thƣờng cho rằng họ là trung tâm của sự thu hút, họ có quyền hạn đặc biệt và có thể giành đƣợc thành công lớn trong cuộc sống. Họ hi vọng sẽ luôn nhận đƣợc sự quan tâm đặc biệt trong tất cả mọi thứ, luôn tự hào vào khả năng của bản thân và bằng mọi cách phải đạt được một thành tựu nào đó. Không quan tâm hay tôn trọng cảm xúc của những người xung quanh, luôn tìm kiếm lời khen ngợi và nghĩ rằng tất cả mọi ngƣời đều ghen tị với mình.

Hay đổ lỗi cho người khác:

Họ không giữ lời hứa và không xem đó là điều quan trọng. Họ không chịu trách nhiệm trƣớc bất kỳ hành động nào của mình và nếu có điều gì sai, họ sẽ nhanh chóng đổ lỗi cho người khác. Tương tự như vậy, họ không thực sự nghiêm túc khi hứa hẹn điều gì đó. Họ cũng không thấy khó chịu bởi những điều sai trái mà họ đã làm, thay vào đó họ đổ lỗi cho những ngƣời khác vì sự yếu đuối của họ. Bất kể khi nào có vấn đề xảy ra, họ sẽ không chịu nhìn nhận về bản thân mình, thay vào đó họ cố gắng đổ lỗi cho ngƣời khác hoặc cố gắng biện minh cho lỗi lầm của mình.

Quá phụ thuộc vào người khác:

Những ngƣời mắc hội chứng Peter Pan có biểu hiện này luôn cần ai đó chịu trách nhiệm cho hầu hết những vấn đề quan trọng nhất trong cuộc sống. Điều này dẫn đến sự thiếu trƣởng thành cũng nhƣ ý thức về tầm quan trọng của chịu trách nhiệm với chính mình. Họ liên tục gặp khó khăn trong việc đƣa ra quyết định trong cuộc sống hàng ngày và cần quá nhiều lời khuyên, sự trấn an từ ngƣời khác trƣớc khi thực hiện bất kỳ nhiệm vụ. Dù nhiệm vụ đó nhỏ đến mức nào, họ cũng không thể tự bắt đầu hay hoàn thành chúng. Họ không thể tự chăm sóc tốt cho bản thân, thay vào đó họ cố gắng sống và dựa dẫm vào sự chăm sóc của gia đình gốc hoặc ngƣời bạn đời của họ.

Tránh những thứ như hôn nhân hay trẻ con:

Trong tình yêu, những ngƣời mắc hội chứng Peter Pan thƣờng rất vô dụng trong những tình huống cần xử lý như một ngƣời lớn. Nói đúng hơn, việc phải thể hiện sự trƣởng thành khiến cho họ trở nên cực kỳ căng thẳng, đôi khi là xấu hổ. Họ cũng không muốn gắn kết hôn nhân lâu dài nên sẽ có xu hƣớng “yêu qua đường” và có thể sẽ từ bỏ nếu đối phƣơng muốn kết hôn hay có ý định chung sống lâu dài với họ.

Nguyên nhân hội chứng Peter Pan:

Không có một nguyên nhân đơn lẻ nào cho hội chứng Peter Pan. Thật khó để nói chính xác điều gì sẽ khiến ai đó muốn trốn tránh trách nhiệm để xác định thành hội chứng này, nhƣng cũng có một số giả thuyết về con đƣờng hình thành hội chứng Peter Pan đƣợc tổng hợp, bao gồm:

Cắm chốt giai đoạn Oedipus

Cắm chốt là gắn bó quá mức về tình cảm vào một ngƣời hay một đồ vật, tập trung vào đấy, không còn liên hệ với ngƣời khác hay có một hứng thú nào khác. Từ đây cũng có thể lý giải vì sao những ngƣời đàn ông thường có tỉ lệ mắc chứng Peter Pan cao hơn những người phụ nữ. Những người phụ nữ thƣờng có xu hƣớng gắn bó với cha, có thể đồng nhất hóa với các tính cách mạnh mẽ, trụ cột trong gia đình. Do đó, những đối tƣợng này rất khó để trở thành 1 Peter Pan vì họ có thể phát triển tính cách độc lập, mạnh mẽ. Ngược lại, đối với những ngƣời đàn ông thường có xu hướng gắn bó với ngƣời mẹ đặc trưng bởi tính cách yếu đuối, dựa dẫm với ngƣời khác. Từ đó có thể thấy trong quá trình phát triển và trưởng thành, những ngƣời đàn ông nếu không vượt qua đƣợc giai đoạn oedipus, có thể dẫn đến những nét đặc trưng trong nhân cách của ngƣời mẹ nhƣ yếu đuối, thích phụ thuộc vào ngƣời khác.

Tổn thương thời thơ ấu

Khi còn nhỏ những ngƣời mắc hội chứng Peter Pan có thể thƣờng xuyên bị những đứa trẻ khác giễu cợt, bêu rếu, không ai quan tâm đến suy nghĩ hay cảm nhận của họ. Bên cạnh đó, họ cũng từng bị nhiều ngƣời khác coi thƣờng, nhất là ngƣời lớn. Dù là ngƣời muốn thể hiện bản thân nhƣng ai ai cũng nghĩ họ trẻ con và coi thƣờng khả năng của họ. Điều này khiến họ cảm thấy lòng tự trọng bị tổn thương nặng nề, dẫn đến việc họ trở nên thiếu tự tin, thậm chí là tự ti trong quá trình phát triển sau này.

Hơn nữa việc bị gia đình bắt ép phải sống theo quy tắc nhất định, không đƣợc làm theo ý mình khiến họ cảm thấy bất lực và luôn phải miễn cƣỡng thực hiện mọi thứ theo mong muốn của bố mẹ. Dần dần họ trở nên phụ thuộc vào gia đình, không thể tự mình cáng đáng, xoay xở những chuyện phức tạp. Cũng vì điều này, khả năng tƣơng tác với người khác và kỹ năng xử lý tình huống của họ ở mức kém dẫn đến học gặp khó khăn trong việc thiết lập các mối quan hệ sau này.

Thiếu sự hướng dẫn các kĩ năng trưởng thành

Cha mẹ bao bọc, trái lại, có thể khiến bạn cảm thấy thế giới của ngƣời trƣởng thành thật đáng sợ và đầy rẫy khó khăn. Họ có thể khuyến khích con mình hưởng thụ thời thơ ấu và thất bại trong việc dạy những kĩ năng nhƣ lập quỹ, dọn dẹp nhà hoặc kỹ năng sửa chữa đơn giản, và những hành vi duy trì mối quan hệ. Những cha mẹ muốn kéo dài tuổi trẻ của con có thể cũng tránh việc bàn luận những khái niệm ngƣời lớn với con. Điều này có thể dẫn đến những đứa trẻ chỉ dạo quanh những khái niệm này trong cuộc đời của chính họ.

Ngoài ra, cha mẹ bảo vệ con cái quá mức có thể tạo ra sự phụ thuộc, vì họ không cho phép chúng phát triển những khả năng cần thiết để đối mặt với những vấn đề của cuộc sống một mình. Mặt khác, sự cho phép cao từ phía cha mẹ cũng có thể dễ mắc phải hội chứng này. Trong những ngôi nhà nơi đứa trẻ được phép làm những gì chúng muốn một cách vô tổ chức và khi đạt được điều đó, chúng có nhiều khả năng phát triển niềm tin rằng ở tuổi trưởng thành chúng có thể tiếp tục làm điều tương tự. Những cha mẹ quá dễ dãi thƣờng không thiết lập nhiều (hay bất kì) giới hạn nào cho hành vi của trẻ. Khi đứa trẻ làm điều gì đó sai, cha mẹ sẽ bao che cho bất kỳ lỗi vi phạm nào và bảo vệ đứa trẻ đó khỏi việc bị khiển trách, do đó đứa trẻ sẽ không bao giờ học đƣợc rằng những hành vi nào nhất định sẽ dẫn đến hậu quả nào. Hơn thế nữa, nếu cha mẹ chăm sóc nhu cầu tài chính của con cái đến tận giai đoạn tiền trƣởng thành và không bao giờ kỳ vọng con mình sẽ làm việc để có đƣợc những thứ nó muốn, có lẽ bọn trẻ sẽ không thể hiểu được tại sao bây giờ nó cần phải làm việc.

Hoài niệm

Họ mong muốn đƣợc quay lại để sống trong hoàn cảnh lúc nhỏ ấy thêm 1 lần nữa. Họ cƣ xử và suy nghĩ như lúc còn trẻ, họ bị chi phối hành động bởi những mong muốn thời thơ ấu. Dần dần họ không thể sống trong cuộc sống thực tại, có thể vì không chấp nhận được và cũng có thể họ cảm thấy mình an toàn khi sống trong cảm giác tuổi thơ. Một ngƣời khi dành thời gian quá nhiều nhìn lại quá khứ quá nhiều dẫn đến họ có thể không nhìn thấy những gì ở phía trƣớc và họ cảm thấy sợ hãi trƣớc những thay đổi của cuộc sống hiện tại. Họ đã không thoát ra được và bị ghì chặt trong cái bóng tuổi thơ, kết quả họ là họ không thể thực hiện đầy đủ chức năng cũng như nhiệm vụ khi đến tuổi trƣởng thành.

Nhìn chung, những giả thuyết về con đƣờng hình thành của hội chứng Peter Pan có thể đến từ những nguyên nhân chủ quan và khách quan. Những ngƣời mắc hội chứng Peter Pan có thể gặp khó khăn từ thời thơ ấu hoặc khi đã bước vào giai đoạn trƣởng thành mới bắt đầu xuất hiện những biểu hiện của hội chứng, có thể hiểu và giải thích từ một số giả thuyết đƣợc nêu bên trên. Hiện nay, hội chứng Peter Pan chƣa đƣợc công nhận là một rối loạn tâm lý nên không có phương pháp điều trị cụ thể. Tuy nhiên tâm lý trị liệu có thể đƣợc coi là lựa chọn tốt để cải thiện hội chứng này. Thông qua quá trình sử dụng các liệu pháp trong trị liệu, những ngƣời mắc hội chứng Peter Pan có thể nói về những cảm xúc, suy nghĩ, mối quan tâm của họ và họ cũng có thể bàn về cách thức vượt qua vấn đề cũng nhƣ chủ động tìm kiếm sự giúp đỡ bởi các nguồn lực sẵn có bên cạnh.

TÁC GIẢ: HỒ HÀ UYÊN