Truyền thuyết về những nữ chiến binh hung tợn vùng Amazon mang tầm ảnh hưởng không thể chối bỏ trong những câu chuyện Hy Lạp cổ, cũng như trong phim ảnh thời hiện đại (điển hình là trong phim Wonder Woman).

Nhà ghi chép truyện thần thoại Apollodorus, sống vào thế kỷ I và II CN, đã tả người Amazon là "một tộc người hết lòng vì chinh chiến", đến nỗi họ "cắt bỏ một bên vú để khỏi bị vướng khi phóng lao, nhưng vẫn giữ bên còn lại để cho con bú."

amazon preparing for the battle queen antiope or armed venus pierre eugene emile hebert 1860 ng of arts wash dc rotated and cropped

Nữ chiến binh Amazon chuẩn bị xuất trận. Tượng được thực hiện năm 1860 bởi Pierre Hébert, đặt tại Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia Hoa Kỳ, Washington, D.C. (nguồn: Wikipedia)

Tương truyền rằng họ còn thách đấu những chiến binh thần thoại như Hercules, Theseus, và Achilles. Nhưng họ chỉ xuất hiện trong truyền thuyết, hay thực chất là những nhân vật có thật trong lịch sử? Hãy cùng Lost Bird tìm hiểu nhé!

Tộc người Amazon trong lịch sử cổ đại

Có vẻ như người Hy Lạp cổ đại cũng tin rằng ngoài những câu chuyện thần thoại, tộc người Amazon là có thật. Theo nhà sử học Adrienne Mayor viết trong quyển The Amazons, tộc người này được cho là xuất thân từ vùng Đông Á - tại những nơi như Iran và vùng Caucasus, họ cưỡi ngựa và anh dũng chiến đấu mọi kẻ thù.

Theo Tạp chí Smithsonian, những nữ chiến binh Amazon lần đầu tiên được nhắc đến vào thế kỷ VIII TCN, trong sử thi Iliad của nhà thơ mù Homer. Homer đã dùng từ "antianeirai" để miêu tả họ, nhiều học giả dịch nôm na là "trái ngược với đàn ông", "đối lập với đàn ông", và "bình đẳng với đàn ông".

Vài thế kỷ sau đó, Herodotus - người được mệnh danh là "Cha đẻ của Sử học" - đã viết rằng tộc người Amazon ban đầu sống tại vùng bờ sông Thermodon, phía Bắc Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay.

peter paul rubens battle of the amazons wga20302

Bức họa "Trận chiến Amazon" thực hiện bởi Peter Paul Rubens vào khoảng đầu thế kỷ 17. (nguồn: Web Gallery of Art/Wikipedia)

Được gọi bằng cái tên "những kẻ săn đàn ông" trong tiếng Hy Lạp, người Amazon sống một đời bình dị và đơn độc, họ chỉ gặp gỡ đàn ông thuộc những bộ tộc lân cận mỗi năm một lần trong một nghi lễ nhằm duy trì nòi giống. Những người mẹ này chỉ giữ lại những bé gái và huấn luyện chúng thành chiến binh, còn bé trai sẽ được gửi đến bộ tộc khác.

Nhưng rồi họ bị một nhóm chiến binh người Hy Lạp đánh bại tại Thermodon. Ba chiếc thuyền chở phụ nữ Amazon trôi dạt trên Biển Đen cho đến khi tấp vào bờ Scythia - một vùng thảo nguyên tọa lạc tại trung tâm Lục địa Á - Âu. Đàn ông bản địa Scythia và phụ nữ Amazon dần kết đôi và tạo nên một bộ tộc riêng, với đặc tính nổi bật là sự bình đẳng giới.

Phần lãnh thổ Scythia vào thế kỷ I TCN được ước tính dựa trên sự phân bố ngôn ngữ Đông Iran. (nguồn: Dbachmann/Wikipedia)

Herodotus gọi dòng giống này là Sauromatae, còn gọi là Sarmatian. Trong một tài liệu được viết vào thế kỷ V TCN, ông kể:

Những người phụ nữ thuộc dòng dõi Sauromatae lưu giữ những truyền thống muôn thuở, họ săn bắn trên lưng ngựa cùng chồng mình... đàn ông và phụ nữ chiến đấu và ăn mặc hệt như nhau... Theo luật hôn nhân của họ, phụ nữ không được kết hôn nếu chưa giết được một người đàn ông trên chiến trường.

Amazon trong Thần thoại Hy Lạp

Trong thần thoại, bộ tộc Amazon từng là đối trọng của những vị anh hùng vĩ đại nhất như Theseus, Heracles (Hercules theo cách gọi của La Mã cổ và phương Đông), và Archilles.

Chuyện về Theseus kể, khi cùng Heracles đi đến vùng đất của bộ tộc Amazon, chàng đã đem lòng yêu một nữ hoàng Amazon. Học giả Plutarch từng viết vào thế kỷ I CN rằng đây là nữ hoàng Antiope, một số học giả khác lại kể là Hippolyta - chị em của Antiope.

Bức tượng được cho là khắc họa Theseus và Antiope vào khoảng năm 500 TCN, trưng bày tại Bảo tàng Khảo cổ Delphi. (nguồn: Zde/Wikipedia)

Câu chuyện có nhiều phiên bản, hoặc là Theseus đã cướp đi nữ hoàng, hoặc là Heracles đã cướp nữ hoàng cho Theseus, hoặc là hai người đã đem lòng yêu nhau và nữ hoàng tự nguyện đi cùng Theseus về Athens.

Dù là phiên bản nào đi nữa thì tộc Amazon đã vô cùng phẫn nộ, họ không cho phép nữ hoàng của mình bị giam cầm tại Hy Lạp và kéo quân vây hãm thành Athens. Cuộc chiến mang tên Attic kéo dài ba tháng liền cho đến khi nữ hoàng không may mất mạng vì một mũi tên lạc, và bộ tộc Amazon phải ngậm ngùi rút lui.

Những người Amazon chiến đấu anh dũng và mất mạng nhiều đến nỗi sau này họ được chôn cất kính cẩn tại Amazoneum - một đền thờ tồn tại vào thời của Plutarch và có lẽ là nơi người Hy Lạp cổ thờ phụng bộ tộc Amazon.

Nữ chiến binh Amazon trên lưng ngựa bị tóm bởi một người Hy Lạp trong một bức họa mosaic được thực hiện vào thế kỷ IV tại Thổ Nhĩ Kỳ. (nguồn: Carole Raddato/Louvre Museum/Wikipedia)

Về phần Heracles, chàng tìm đến vùng đất của bộ tộc Amazon để mang đai thắt lưng của nữ hoàng Hippolyta về cho vua Eurystheus. Theo thần thoại, chiếc đai lưng này là quà từ Ares - vị thần chiến tranh và là cha của Hippolyta, gửi đến con gái mình.

Khi Heracles đến Themiscyra - thủ đô thần thoại của người Amazon tại vùng bờ sông Thermodon, Hippolyta đã sẵn lòng đón tiếp và đồng ý trao cho chàng chiếc đai. Nhưng mẹ kế của chàng, nữ thần Hera, đã hóa thân thành một người Amazon và rêu rao tin đồn rằng "những kẻ lạ mặt đã mang nữ hoàng đi."

nicolaes knupfer hercules obtaining the girdle of hyppolita wga12217

Bức họa "Hercules lấy chiếc đai của Hyppolita", thực hiện bởi Nikolaus Knüpfer vào khoảng nửa đầu thế kỷ 17. (nguồn: Wikipedia)

Để bảo vệ nữ hoàng, những chiến binh Amazon tấn công Heracles vì nghi ngờ chàng đã phản bội và giết nữ hoàng để lấy đi chiếc đai. Một cuộc chiến lớn diễn ra, và theo nhà sử học Diodorus Siculus kể lại, Heracles đã giết nhiều người Amazon đến nỗi những bộ tộc mọi rợ lân cận lại có cớ để tấn công họ.

Đến thời của Cuộc chiến thành Troy thì chẳng còn nhiều chiến binh Amazon như trước nữa. Dưới sự lãnh đạo của nữ hoàng Penthesilea, những chiến binh Amazon đã liên minh với người Trojan để chống lại người Hy Lạp - lúc bấy giờ được lãnh đạo bởi vua Ethiopia Memnon, vua Sparta Menelaus, và Á thần Archilles.

Chuyện kể rằng Penthesilea vô cùng dũng mãnh, nàng xuyên qua trận địa và lấy mạng biết bao quân thù, và người duy nhất có thể đương đầu với nàng là Archilles. Archilles bị quyến rũ bởi vẻ đẹp và lòng dũng cảm của Penthesilea, nhưng tất cả đã quá muộn màng khi nàng bị chính chàng đánh bại.

Archilles (trái) và Penthesilea (dưới đất) được khắc họa trong bộ phiến đá cẩm thạch Bassae Frieze thực hiện vào khoảng năm 400 TCN. (nguồn: Wikipedia)

Sau cái chết của Penthesilea, tộc người Amazon lại càng suy giảm. Sử gia Siculus tiếc thương chia sẻ:

Người ta thường kể, Penthesilea là người Amazon cuối cùng thể hiện được lòng anh dũng đầy ưu tú, và sự hùng mạnh của tộc người này ngày một mai một cho đến khi hoàn toàn tàn lụi. Về sau khi các sử gia kể lại về sự anh dũng của họ, người ta chỉ cho rằng đây là những câu chuyện cổ vô thực.

Những bằng chứng khảo cổ về Chiến binh Amazon

Trong những thập kỷ gần đây, các nhà khảo cổ học đã khai quật những khu mộ tại Nga và Đông Á và tìm được bằng chứng rằng những người phụ nữ hệt như Amazon có lẽ đã từng tồn tại.

Một bình bằng vàng được tìm thấy trong ngôi mộ của một nữ chiến binh cổ đại. (nguồn: Joanbanjo/Wikipedia)

Tại vùng đất được cho là quê hương của bộ tộc Amazon cổ xưa, các nhà khoa học đã phát hiện những khu chôn cất phụ nữ với những loại đồ an táng xa hoa. Điều này không những cho thấy họ từng giàu có vô cùng, mà quan trọng hơn là họ đã từng là chiến binh.

Mayor đã tóm tắt những phát hiện mới này:

Các nhà khảo cổ tìm thấy những bộ xương được chôn cùng cung tên, bao đựng tên, giác, và ngựa. Ban đầu họ nghĩ rằng tất cả những người được chôn cất cùng vũ khí và ngựa tại vùng này đều là đàn ông. Nhưng nhờ sự ra đời của phân tích ADN và những công nghệ phân tích khảo cổ mới, họ đã phát hiện rằng khoảng 1/3 phụ nữ Scythia được chôn cất với vũ khí và họ có nhiều vết thương do chiến đấu giống đàn ông.

Họ được chôn cất cùng dao găm và các loại vật dụng, vậy nên việc chôn cất cùng những vật dụng "nam tính" không còn được liên kết với chỉ những chiến binh nam nữa. Đây là bằng chứng hùng hồn cho thấy có những người phụ nữ khớp với mô tả tộc người Amazon xưa.

Lại có thêm bằng chứng vào những năm 1990, khi các nhà khảo cổ khai quật những mô đất mai táng từ khối Xô-viết xưa. Những ngôi mộ này không những chứa trang sức sang trọng mà còn có cả vũ khí.

Hình ảnh phục chế một thiếu nữ Amazon được tìm thấy tại vùng Siberia. Các nhà khảo cổ ước tính rằng cô đã sống cách đây 2.500 năm. (nguồn: Marcel Nyffenegger)

Thêm vào đó, tại vùng Kazakstan, nhà khảo cổ Jennine Davis-Kimball cũng đã phát hiện những bộ xương phụ nữ với chân vòng kiềng, minh chứng cho một đời cưỡi ngựa. Một người phụ nữ khắn được chôn cất với 40 mũi tên đầu đồng.

Davis-Kimball đã chia sẻ với The New York Times vào năm 1997:

Những người phụ nữ này là một dạng chiến binh nào đó. Không hẳn là họ chiến đấu trường kỳ như đội quân Genghis Khan, nhưng họ đã đấu tranh để bảo vệ đàn gia súc và vùng chăn nuôi của mình khi cần thiết. Nếu họ giành đa phần thời gian để chinh chiến thì hài cốt phải có dấu hiệu hư hại nặng nề hơn.

Vẫn chưa rõ rằng tộc người Amazon là có thật hay không, nhưng có vẻ như trong lịch sử đã từng có những người phụ nữ cũng mạnh mẽ như thế.