“Ảo tưởng về cái đẹp nó là một ước lệ của con người! Ảo tưởng về cái xấu nó là một quan niệm hay đổi thay! Ảo tưởng về cái thật nó chẳng bao giờ bất biến! Ảo tưởng về cái đê tiện nó lôi cuốn bao sinh linh! Nghệ sĩ lớn là những người áp đặt cho nhân loại ảo tưởng riêng của họ.” – Guy de Maupassant

Sau tập truyện ngắn Nơi Nhà Người Bạn, lần này mình đã thử một tác phẩm với dung lượng dài hơn của Guy de Maupassant. Khác với sự độc đáo trong nội dung của các truyện ngắn, Pierre và Jean là một truyện vừa có chất liệu nội dung không nhiều nhưng xây dựng thế giới nội tâm nhân vật vô cùng ấn tượng. Ở phần giới thiệu còn có phần Maupassant nêu quan điểm của mình về “tiểu thuyết” trong cuộc tranh cãi giữa các nhà văn và các nhà phê bình. Ông đưa ra một cách hình dung bao quát hơn cho “tiểu thuyết”, Pierre và Jean có lẽ cũng là tác phẩm ông dùng để chứng minh cho quan điểm của mình.

Cốt truyện của Pierre và Jean thực ra rất đơn giản: một cặp vợ chồng thợ kim hoàn về hưu sống ở Le Havre với hai cậu con trai Pierre và Jean. Bỗng một hôm có thông báo rằng người con trai nhỏ Jean được thừa hưởng khoản lợi tức hàng ngàn franc từ một người bạn cũ vừa qua đời của gia đình. Toàn bộ câu chuyện được kể dưới góc nhìn của người anh Pierre, bắt đầu một cách nhẹ nhàng và trở nên kịch tính hơn khi có người gieo vào lòng anh mối hoài nghi về sự chung thủy của người mẹ.

Thế giới nội tâm của Pierre được Maupassant đào sâu một cách triệt để, càng về sau những suy nghĩ của Pierre càng chiếm phần nhiều dung lượng sách. Nhìn bề ngoài ai cũng thấy tính cách của Pierre càng ngày càng tệ, hay cáu kỉnh và nghiệt ngã. Họ cho rằng Pierre ghen ghét với may mắn của Jean, một điều thật đáng xấu hổ với kẻ làm anh. Nhưng khi đặt chân vào nội tâm của Pierre thì mới hiểu được những biểu hiện bên ngoài ấy đã là sự kiềm chế tốt nhất mà Pierre làm được.

Với mình Pierre không phải là một người ích kỷ, dẫu có nhiều lúc anh ta thực sự đố kỵ với Jean. Pierre là một người nóng tính, thích tự do, thậm chí có hơi lông bông nhưng quả thực anh rất yêu gia đình mình. Nhất là vì tình yêu với người mẹ quá lớn, nên khi tìm ra được sự thật Pierre gần như sụp đổ. Khi tất cả mọi người đều vui vẻ với sự giàu có bất chợt của người em, thì người anh gần như chìm trong sự tuyệt vọng vì lạc lõng trong chính ngôi nhà của mình.

“Giờ đây chàng như quên mất Jean và mẹ mình ở phòng bên. Chàng nói như thể chẳng có ai nghe mình, vì chàng phải nói, vì chàng đã quá đau khổ, quá nén ép và khép chặt miệng vết thương nơi chàng. Vết thương đã sưng tấy lên như một khối u, và khối u này vừa vỡ ra, làm vấy bẩn tất cả mọi người. Chàng bắt đầu đi đi lại lại như chàng vẫn làm, hầu như vào mọi lúc, và mắt nhìn chằm chằm phía trước, hoa chân múa tay, trong cơn cuồng loạn vì thất vọng, với những tiếng nức nở trong cổ họng, những lúc quay lại căm ghét chính mình, chàng nói cứ như thể đang bộc bạch nỗi khốn khổ của chàng và nỗi khốn khổ của những người ruột thịt, như thể đang liệng nỗi đau của mình cho không trung vô hình và điếc đặc nơi lời nói của chàng bay đi."

Maupassant thực sự rất khéo trong việc thể hiện quá trình thay đổi tâm lý của nhân vật, và ông để độc giả từng bước một cảm nhận và tự lý giải sự thay đổi đó. Nội tâm Pierre lúc đầu giống như một mặt hồ, sự hoài nghi người khác gieo vào lòng anh giống như những viên đá, từng viên một ném xuống làm xao động mặt hồ. Càng ngày những viên đá càng lớn, những gợn sóng dội lên càng cao và lời thú nhận là hòn đá cuối cùng làm bờ hồ vỡ nát. Phải đọc mới thấy sự bức bối bị dồn nén trong tâm trí Pierre nặng nề đến cỡ nào, cuộc cãi vã của hai anh em chỉ là đỉnh điểm của sự kìm nén ấy. Khi nghe người mẹ tâm sự với Jean và nhắc về Pierre, mình đã bật lên suy nghĩ: “Pierre quả là kẻ tội nghiệp nhất!”. Vì sau tất cả thì cuộc đấu tranh nội tâm của Pierre chẳng có ý nghĩa với bất kì ai.

Như mình đã nhắc ở đầu, Pierre và Jean là một câu chuyện khá khác với những truyện ngắn đầy bất ngờ trong Nơi Nhà Người Bạn. Mạch truyện chậm hơn với cốt truyện khá đơn giản nhưng ấn tượng để lại với độc giả vẫn xuất sắc như thế. Sau khi đọc xong truyện và quay lại phần đề tựa về “tiểu thuyết” của Maupassant, mình mới chợt nhận ra ông đã viết Pierre và Jean theo đúng những gì ông nói:

“Các sự cố được sắp đặt, tăng tiến dần dần tới đỉnh điểm và tới hiệu quả của kết thúc, nó là một biến cố cốt yếu và quyết định làm thoả mãn mọi niềm tò mò được thức tỉnh lúc khởi đầu, đặt một hàng rào ngăn hứng thú quan sát và chấm dứt truyện kể một cách thật trọn vẹn đến mức người ta không còn muốn biết những nhân vật đáng quyến luyến nhất ngày mai sẽ ra sao nữa.”

Quả thực Maupassant đã mang đến cho người đọc một Pierre và Jean rất tinh tế, chân thực và trọn vẹn. Một câu chuyện hoàn toàn thuộc về ngòi bút của nhà văn chứ không lệ thuộc vào bất kì khuôn mẫu phê bình nào cả.

Đánh giá cá nhân: 4.5/5

Hoàng Linh