“Người đàn ông tôi đặt tên là người truyền ký ức đã truyền lại cho cậu bé hiểu biết, lịch sử, ký ức, màu sắc, nỗi đau, tiếng cười, tình yêu và sự thực. Mỗi lần bạn trao tay một cuốn sách vào tay một đứa trẻ, bạn cũng đã làm điều đó. Đó là một điều mạo hiểm.

Nhưng một lần đứa trẻ mở một cuốn sách ra, nó đã đẩy cánh cổng ngăn cách mình và Nơi khác. Và điều này đưa đến lựa chọn. Đưa đến tự do.

Đó là những điều nguy hiểm một cách quý báu và tuyệt diệu.”

(Lois Lowry, diễn văn nhận Huân chương Newbery, 1994)

Mình ấn tượng với Người Truyền Ký Ức ngay từ cái bìa của nó: một trái táo đỏ rực nổi giữa tone bìa màu xanh xám với hai bàn tay một lớn một nhỏ. Lúc đầu mình chỉ nghĩ đó là một cách tạo điểm nhấn bắt mắt cho bìa sách, đến khi đọc xong mình mới biết đó là hình ảnh mang tính biểu trưng nhất cho cả quyển sách này. Màu đỏ đối với chúng ta có lẽ chỉ là một màu sắc khá nổi trong bảng pha màu, nhưng ở thế giới độc hai màu đen trắng của Người Truyền Ký Ức thì nó là một điều kì diệu “ở ngoài giới hạn”.

Jonas sống trong một Cộng đồng mà hầu như ai cũng từng mơ tưởng: không có chiến tranh, bệnh tật, đói nghèo, giữa các cư dân không có sự phân biệt và gần như an toàn tuyệt đối khi ở trong Cộng đồng. Còn gì tuyệt vời hơn khi bạn ngủ dậy mà không vướng bận những câu hỏi như Hôm nay nên ăn gì? Nên giải quyết việc ở trường/ chỗ làm ra sao? Hay phải lựa chọn công việc như thế nào mới tốt?... Những câu hỏi không của riêng ai đều không tồn tại ở nơi Jonas sống. Một nơi nghe qua thì có vẻ thật tuyệt vời nhỉ?

Trong xã hội vận hành gần như hoàn hảo đến từng li ấy có một nhiệm vụ đặc biệt chỉ được giao cho người được chọn – Người Tiếp nhận Ký ức. Jonas đã được chọn để trở thành người kế thừa tiếp theo của vị trí này, và nó đã hoàn toàn thay đổi cuộc đời cậu. Càng nhận được nhiều kí ức Jonas càng thấy rõ rằng nơi mình đang sống vốn không tốt đẹp như mình vẫn tưởng. Có quá nhiều cái giá phải trả cho sự hoàn hảo và nó làm Jonas thấy hoang mang. Cậu muốn tìm cách thay đổi nó và đi tìm cuộc sống thực sự ở đâu đó ngoài kia.

“Cộng đồng mà cậu đã sống cả đời giờ đã nằm lại phía sau, và đang chìm trong giấc ngủ. Khi bình minh lên, cuộc sống trật tự và ngăn nắp mà cậu vẫn quen sẽ lại tiếp tục mà không có cậu. Một cuộc sống không có gì là đột xuất. Hay bất tiện. Hay khác thường. Một cuộc sống không có màu sắc, nỗi đau, hay quá khứ.”

Jonas sống trong một thế giới gần như khác xa với cuộc sống bình thường của chúng ta, cậu bé lớn lên trong các khuôn phép nghiêm ngặt mà ta chỉ thấy trong các giáo điều. Nhưng dù như vậy, mình đoan chắc rằng hầu như ai cũng sẽ tìm thấy một phần của bản thân thông qua Jonas. Đó là sự sợ hãi khi nhận ra mình bắt đầu phải tự tìm một quỹ đạo riêng thay vì quỹ đạo quen thuộc đã từng được sắp sẵn lúc còn bé. Đó là sự hoang mang khi nhận ra cuộc sống xung quanh có những điều vốn không như mình vẫn nghĩ. Có thể thấy Lois Lowry đã xây dựng Jonas như một hình ảnh phản chiếu của quá trình trưởng thành chứ không chỉ là một đứa trẻ.

Lúc đọc mình đã không nghĩ đây là một cuốn sách dành cho thiếu nhi, vì nó chứa đựng nhiều điều hơn một câu chuyện giả tưởng đơn thuần. Lowry đã dùng giọng kể đơn giản dễ hiểu cho thiếu nhi để truyền đạt những thông điệp sâu sắc hơn dành cho người lớn. Những thắc mắc vu vơ của Jonas, đôi ba chuyện lặt vặt ở trong Cộng đồng đều gợi lên những điều đáng ngẫm ở cuộc sống thường nhật mà ta vô tình bỏ qua. Đọc lướt thì có lẽ chỉ thấy đây là một câu chuyện có bối cảnh khá lạ và thú vị, nhưng khi đọc kĩ và để ý vào các chi tiết nhỏ thì nó thực sự là một tác phẩm truyền tải nhiều thông điệp.

“"Nhưng cháu muốn thấy chúng!" Jonas tức tối nói. "Thật không công bằng khi chẳng thứ gì có màu sắc cả!" - "Không công bằng à?" Người Truyền thụ nhìn Jonas vẻ hiếu kỳ. "Giải thích xem nào."

"À..." Jonas dừng lại suy nghĩ. "Nếu tất cả mọi thứ đều như nhau thì sẽ không có lựa chọn nào cả! Cháu muốn thức dậy vào buổi sáng và quyết định mọi thứ! Một cái áo trùm màu xanh, hay cái màu đỏ?"

Rồi cậu khẽ cười. "Cháu biết việc mặc cái gì đấy không quan trọng, chẳng vấn đề gì. Nhưng..."

"Bản thân việc lựa chọn mới là quan trọng, phải không?"”

Mình từng tự hỏi nếu phải lựa chọn giữa thế giới của Jonas và thế giới bình thường thì mình sẽ chọn cái nào? Một bên an toàn, đủ đầy nhưng tẻ nhạt và dễ tổn thương; một bên có thiếu thốn, đau khổ nhưng bù lại sẽ có hạnh phúc và sắc màu. Nhưng rồi mình nhận ra chẳng có gì khó khăn để phải phân vân cả. Vì một cuộc sống nếu không có quyền lựa chọn thì đó vốn chẳng phải là cuộc sống thực sự. Giống như Jonas đã cảm thấy thật không công bằng khi mọi thứ luôn giống nhau.

Người Truyền Ký Ức (The Giver) là phần đầu của bộ ba gồm Gathering Blue (Tìm Lại Màu Xanh) và Messenger (Người Đưa Tin) viết về cùng một bối cảnh giả tưởng. Vì là phần đầu nên kết thúc của quyển này là kết mở dừng lại ở phần Jonas thoát ra khỏi Cộng đồng. Theo mình biết thì Tìm Lại Màu Xanh vừa được phát hành gần đây, lần tới mình sẽ tìm đọc để xem cậu bé Jonas có đến được nơi cậu mong muốn hay không. Hy vọng quyển cuối cũng sẽ sớm được dịch và phát hành để mình có thể theo đủ cuộc hành trình này của Lois Lowry.

Đánh giá cá nhân: 4/5

Hoàng Linh